Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Qupperneq 147

ENDUiRVAKNlN'G ÍSLENZKRA FRÆÐA
113
ur hans Annius frá Viterbo. Ekki
stóð á skýringum hans á uppruna
orða og örnefna; þannig skýrði
hann að nafnið Svíar væri komið
af nafninu Sveinn, Uppsalir af nafn-
inu Ubbi, Sigtún af nafninu Siggi
og fleira, þessu líkt. Sömu tegund-
ar voru rit Olaus Magnus, bróður
hans, og Atlantica, eptir Olaf Rud-
beck og fleiri. Því stigi náði hé-
gómaskapur fræðimanna í þessum
efnum, að þegar Pontanus fékk and.
svör Arngríms Jónssonar gegn
þeirri kenningu sinni að ísland væri
“Thule,” þá furðaði hann mest á
því, að Arngrímur skyldi vilja hafa
af ættjörðu sinni þá dýrð að eiga
langa fornöld; minna var vert um
sannleikann, eftir hans skoðun.
Meðal norrænna höfunda á þess-
um tíma voru aðrir er tóku öllu
skynsamari stefnu og snéru sér að
þeim tímabilum aðeins er til voru
um rökfærðar heimildir, eftir að
þjóðirnar komu fram á sjónarsvið
sögunnar. Voru Norðurlandaþjóð-
irnar vel staddar, í þessum efnum,
þó einkum Danir, er áttu sagnabálk
Saxa auk fleiri rita, er telja má
sögulegar heimildir, þó sumstaðar
séu blandaðar goðsögnum. Meðal
þessara gætnari rithöfunda, má
fyrst og fremst nefna þá Anders
Sörensen Vedel (Vellejus d. 1616)
og Arild Hvitfeld (d. 1609). Skipar
hinn síðarnefndi alveg sérstakan
sess, meðal samtíðarmanna sinna,
sem hann notar framar og betur
flestum öðrum, skjöl og heimildir
til þess að lýsa mönnum og tímabil-
um sögunnar. Þegar loks norræn-
ir fræðimenn komust að því, að til
voru heimildir í íslenzkum ritum,
um fornsögu þeirra, urðu þeir bæði
fúsir og fljótir til að hagnýta þau.
Verið getur jafnvel að Christiern
Pedersen (d. 1554) hafi haft ein-
hver lítilsháttar kynni af Heims-
kringlu Snorra Sturlusonar, (er
bæði hann og fleiri eignuðu ísleifi
biskupi Gizurarsyni)og af öðrumís-
lenzkum handritum, ef til vill, en
óljós hefir sú þekking verið og ó-
fullkomin og fengin úr þýðingum,
því á þeim dögum lásu jafnvel ekki
danskir fræðimenn íslenzka tungu.
Það var Heimskringla Snorra, í
norskri þýðingu, er fyrst dregur at-
hygli danskra (og sænskra) fræði-
manna að fornum heimildum ís-
lenzkum. Lögmennirnir norsku
Laurenzins Hansen og Matthías
Störsen þýddu Heimskringlu yfir
á dönsku, eða útdrætti úr henni,
all greinilega. Fyrri þýðingin var
eigi prentuð fyr en 1899, en hin síð-
ari var gefin út í Kaupmannahöfn
1594 af Jens Mortensen skólastjóra
við Herlufshólmskóla og lengi eign-
uð honum. Beztu þýðingu af Heims-
kringlu gerði Peder Claussen Friis,
prestur í Undal í Björgvinarstifti (f.
1545, d. 1614). Afrit hennar gengu
manna á meðal unz þau vöktu eftir-
telít Ola Worm, er lét prenta þýð-
inguna 1633. Þýðingar þessar vís-
uðu dönskum fræðimönnum til ís-
land, til frekari heimilda. Þó Heims-
kringla komi ekki mjög við sögu
Danmerkur, fyllir hún þó upp í
frásögn Saxa, á marga vegu. En
svo áttu eptir bráðlega að koma
fleiri söguheimildir frá íslandi er
rekast skyldu á frásagnir Saxa.
Eins og sýnt hefir verið, leiddi þá
af hinni suðrænu endurvakningar-