Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Side 163

ÍSIÆNZKAR BÖKMENTIR EPTIR SIÐSKIPTIN
129
ástandið er hið sama allan þennan
tíma, og þjóðin býr að þeim áhrifum,
sem siðskiptunum fylgja, bæði trú-
arlegum og fjárhagslegum. Mest
ber á klerkastéttinni og hefur hún
prentverkið á sínu valdi.
Áður en vér ræðum bókmenntir
þessa tíma er nauðsynlegt að líta á
þjóðarhagina. Er skemst frá þeim
að segja að þeir fara stöðugt versn-
andi. Þeir voru enn allgóðir á sið-
skiptatímanum, en með 17. öldinni
hnignar stórum. Menn þoldu nú
ekki óáran, og er talið að á 17. öld
hafi 14 sinnum verið mannfellir.
Þá koma og drepsóttir, sem sópuðu
burt fjölda fólks. í byrjun 18 aldar
var mannfjöldinn kominn niður í
50 þúsundir, en þá gekk bólusótt og
lifðu hana af 34 þúsundir.
Það sem skaðvænlegust áhrif
hafði á hag þjóðarinnar var verzlun-
arfyrirkomulagið. Fyrir siðskiptin
hafði verzlunin verið frjáls að kalla,
en eptir að leið á öldina fór kon-
ungur að gefa kaupmönnum einka-
leyfi fyrir vissar hafnir og loks selur
hann landið í einokun 1602 og stóð
svo fram á næsta tímabil. Þetta
fyrirkomulag saug allan merg úr
þjóöinni, kyrkti sérhvern vísi til
framtaks og framfara og á það
langmestan þátt í þeirri eymd, sem
þjóðin var í.
Aðal atvinnuvegur þjóðarinnar er
landbúnaður — á honum lifir hún
að mestu. Fiskiveiðar eru reknar í
verstöðum á smábátum. En eigin-
leg sjávarþorp mynduðust ekki
né sjómannastétt.
í bókmenntum þessa tímabils ber
allmjög á mönnum af bændastétt,
og þó einkum á prestunum. Þeir
einir höfðu fengið skólamentun, og
það voru þeir, sem mest unnu að því
að halda við mentun og menningu
í landinu. En milli þeirra og almúg-
ans var ekkert djúp. Þeir voru lat
ínulærðir og skólagengnir bænd-
ur.
Tveir skólar voru á íslandi, hvor-
á sínum biskupsstól, og var það ætl-
unarverk þeirra, að búa unga mena
undir prestsstarfið. En auk þess.
fengu íslenzkir námsmenn ókeypis:
vist á G-arði í Kaupmannahöfn —
áttu þeir þá kost á að nema við há"
skólann fjölbreytilegri fræði. Tal-
iö er, að um 200 stúdentar haft
stundað þar nám á 17. öld. Fékk
þetta mikla þýðingu, þegar stundir
liðu.
Loks er þess að geta, að Jón bisk-
up Arason hafði flutt prentsmiðju
hingað til lands skömmu eptir 1530
Ekkert er nú til af prentuðum ís-
lenzkum bókum úr kaþólskum sið,
en eptir að lútherskan komst á, tóku
biskuparnir prentsmiðjuna í þjón-
ustu sína. Einkum má þar tilnefna
Guðbrand biskup Þorláksson (bisk-
up 1571—1627), sem verið hefir
einhver mesti starfsmaður allra.
lútherskra biskupa og sá, er rnestau
þátt átti í því, að hamra lúthersku
inn í þjóðina. Hann gaf út eitthvað,
90 rit og er þar einkum að nefna
Biblíuna (1584); Nýja testamentið
hafði Oddur Gottskálksson þýtt og
og var það gefið út 1540); sálma-
bók og Graduale (Grallara), en auk
þess fjölda þýddra trúar- og upp-
byggingarita. Þeir, sem á eptir Guð-
brandi komu, fetuðu dyggilega i
fótspor hans, svo að á öllu þessu
tímabili var ekkert gefið út á ís_