Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Side 182

148
TlMARIT ÞJOÐRÆKNISFBLAGS ÍSLENDINGA
samur, að lifa ekki hrörnun listar
sinnar.
Eftir Jónas liggja rit bæði í
bundnu máli og sundurlausu. Hann
ritaði um náttúrufræði og ætlaði
að semja lýsing íslands. Hann ritar
nokkuð um félagsmál í Fjölni. En
það, sem oss kemur við hér, eru
kvæði hans, sögur og bókmenta-
kritík.
Lítum fyrst á kvæði lians. Það
er alkunna, að íslendingar hafa
löngum elskað dýra háttu frekar
öllu öðru. Fyrirgefið þó að málið
verði útundan, eðlilegar áherzur
raskist, hugsunin sé ekki ýkja veiga
mikil. Rím og hendingar hafa heill-
að þá. Hjá Bjarna Thorarensen er
öllu þessu máli snúið við. Efni,
hugsun, tilfinningablær og skáldleg
andagift sitja í fyrirrúmi hjá hon-
um. En málið er sjaldnast í full-
komnu samræmi við hrynjandi
kvæðisins. Jónas fullkomnar það,
sem Bjarni byrjar. Hann er miklu
auðugri að háttum. Auk fornhátt-
anna ber allmikið á suðrænum
liáttum: sonetta, terzina, stanza
koma hér fyrst fram á íslenzltu, og
elegían nú loks í viðunandi með-
ferð. Auk þess er Jónas elskur að
háttum Heines. En um dýrari
hætti hirðir hann ekki. Hin mikla
formfegurð hans er fólgin í málinu,
og hve nákvæmlega það samræm-
ist hættinum.
Það má sjá á kvæðum Jónasar,
að hann var gleðimaður og kunni
vel að meta söng og vín og önnur
gæði h'fsins. Enn má sjá, að hann
er hinn mesti háðfugl, enda sýna
frásagnir að hann gat verið æringi
og mesta hennikráka. En frá sam-
tíðarmönnum hans vitum vér enn
meira. Að þunglyndi ásótti hann,
þunglyndi sem jókst með árunum,
enda kom þar til fátækt og sjúkleik-
ur. Það er vafalaust, að gleðin var
opt ekki nema á yfirborðinu, kætin
veitti honum fróun í svipinn, og
það var einskonar sigur yfir hryggð-
inni, að geta þó látist vera kátur.
í kvæðum hans kemur þetta fram
á einkennilegan hátt. Mörg skáld
yrkja um harma sína sér til hugar-
hægðar. Jónas yrkir sér til hug-
arhægðar, en hann yrkir ekki um
harma sína, heldur fegurðina. Og
það er eins og harmarnir hafi verið
sá skattur, sem hann varð að gjalda
tilverunni til að skapa hin fögru
verk sín. Skatturinn var þungur,
en verk hans eru þó miklu meira
verð.
Það er ekki nema á einstöku stað
í kvæðum hans, að þunglyndið kem-
ur fram. Það er helzt í skammdeg-
ismyrkri og á andvökunóttum. Síð-
asta veturinn, sem hann lifir, yrkir
hann stökur um íslendinginn, sem
enginn grætur — “þegar allt er
komið í kring — kyssir torfa náinn.’’
Hann minnist liðinna daga, konu,
sem hann unni, og hann lýkur
kvæðinu með óskinni “ó, að ég væri
orðinn nýr — og ynni þér að nýju.”
En hann ber sig jafnan karlmann-
lega, og langoptast getur lesandann
ekkert grunað um þann myrkheim,
sem liggur bak við kvæðin.
Skáldskapurinn og fegurðin er
Jónasi sólheimur, bjartur og glað-
ur, og þar eru engar sorgir, ekkert
dapurlegt, ekkert myrkur. Jónas
er meðal björtustu skáldanna, sem
ísland hefir borið. Hann hirðir