Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Síða 208
174
TlMARIT ÞJOÐRÆKNISFELAGS ISLENDINGA
Þó tók út yfir, er einokunar-
fjötrar voru lagðir á landið 1602,
þannig að landsmenn máttu ekki
verzla við aðra en ákveðna danska
verzlunarbæi eða dönsk verzlunar-
félög, sem konungur veitti einka-
réttindi til verzlunar á íslandi.
Einokun þessi hélzt fram undir 2
aldir (fram til 1787) og hafði sí-
vaxandi fátækt í för með sér.
Árið 1662 bættist það við, að kon-
ungur gerðist einvaldskonungur yf.
ir landinu; en þó hjarði Alþingi sem
ráðgefandi og dæmandi aðilji og
bar það við og við kveinstafi og
mótmæli landsmanna fram fyrir
konung. En ekkert tjóaði.
Pyrir einveldið, einokunina og
þarafleiðandi skort og hungursneyð,
samfara ógurlegum drepsóttum,
eldgosum og harðindum, sem alltaf
gengu yfir landið öðru hvoru, var
þjóðin orðin 47,000 í lok 18. aldar
og var þá jafnvel haft við orð að
flytja það, sem eftir var af lands-
lýðnum úr landi og setja hann
niður á Jótlandsheiðar.
Báðir hinir gömlu biskupsstólar
ásamt skólum þeim, sem við þá
höfðu verið tengdir, á Hólum og í
Skálholti, voru þá lagöir niður, og
loks árið 1800 var Alþingi lagt nið-
ur sem ráðgefandi og löggefandi
þing á Þingvöllum, en flutt til
Reykjavíkur og þar haldið áfram
sem dómstól — sem landsyfirrétti.
Þannig virtist öll hin forna frægð
vor vera fallin í gleymsltu og dá og
sléttað yfir hinar síðustu minjar
hennar. En íslendingar hafa jafn-
an minnst blómaldar sinnar og ver-
ið þess fullvissir, að það sem einu
sinni var, gæti aftur orðið, ef þeir
aðeins sjálfir fengju að ráða sínum
málum.
Frjálshuga, eldheitir ættjarðar-
vinir, er stunduðu nám við Kaup-
mannahafnarháskóla, risu nú hver
af öðrum og hófu háværar raddir
um það, að ísland ætti sér enn fram-
tíð, ef íslendingar sjálfir vildu taka
rögg á sig, endurheimta hið forna
frelsi sitt, endurreisa tungu sína og
bókmenntir og fara að dæmi annara
þjóða í öllum verklegum framför-
um.
Menn eins og Baldvin Einarsson,
Fjölnismenn, en þó einkum hinn
miki leiðtogi vor, Jón Sigurðsson,
(f. 1811), er vér gjarna nefnum
“forsetann,” af því að hann um
mörg ár varð forseti hins endur.
reista Alþingis, krafðist þess fyrst
og fremst, að það fengi aftur lög-
gefandi vald. Það hafði verið endur-
reist 1843, en aðeins sem ráðgefandi
þing. Á þjóðfundinum 1851, sem
átti að ræða um stöðu íslands i
danska ríkinu, barðist Jón Sigurðs-
son gegn innlimum íslands í Dan-
mörku, og er konungsfulltrúi sýndi
það gjörræði að slíta fundinum,mót-
mælti hann og allur þingheimur því.
Árið 1854 lánaðist honum og Al-
þingi, þrátt fyrir áhrifaleysi sitt.
að knýja fram lög um það, að verzl-
unin væri gefin laus við allar þjóðir,
en áður höfðu Danir einir haft leyfi
til að verzla þar. Og loks árið
1874, á þúsund ára hátíðinni, fékk
Alþingi aftur fullt löggjafarvald og
fjárveitingarvald í öllum innan-
landsmálum.
Árið 1874 var þúsund ára afmæli
íslands bygðar.
Þann 5. janúar þ. á. hafði Dana-