Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1937, Page 107

ÞJÓÐRÉTTARSTAÐA ÍSLANDS
89
samband sem ríkjasamband (realunion) milli fullvalda ríkja, heldur sem
eins konar ríkja eining, sem helzt er hægt að skipa í flokk með banda-
i’íkjum, þar sem Danmörk fyrst um sinn(sbr. 6. grein) kemur fram sem
fullvalda ríki, ísland sem ófullvalda.”
Nefndarfrumvarpinu var í fyrstu tekið vel á fslandi; en þegar menn at-
huguðu það betur, kom það í ljós, hversu óskýrt það var í mörgum grein-
Um- Hvað mig snertir er eg — eins og áður er getið — á þeirri skoðun, að
tsland hefði orðið fullvalda ríki í ríkjasambandi við Danmörku og að frum-
Varpið hafi því verið aðgengilegt. En þar sem Knud Berlin hélt fram því
gagnstæða og eg hafði fengið að vita hjá sérfæðingum, hversu skiftar skoð-
anir voru um málið, og þar sem þar að auki yfirlýsing (sennilega að hálfu
leyti frá yfirvöldunum) í “Nationaltidende” í Kaupmannahöfn gaf það til
kynna, að nefndarfrumvarpið gjörði íslandi ekki að sjálfstæðu ríki, hélt eg
i>ví ákveðið fram,1) að nú væri ógjörningur að samþykkja frumvarpið á
íslandi, nema ísland fengi fyrirfram fulla tryggingu fyrir því, að frum-
varpið viðurkendi fullveldið. Það mætti því ekki samþykkja frumvarpið
öbreytt, því ef það yrði gjört, þá risi endalaus deila um fullveldi eða
ekki-fullveldi. Ef frumvarpið félli þá héldi Gamli Sáttmáli áfram að vera
véttargrundvöllurinn.
Nú risu harðar deilur á íslandi,2) og í september kosningunum beið sá
flokkur ósigur, er fylgdi frumvarpinu. Þvínæst urðu ráðherraskifti; Haf-
-Dni- a. í blaðinu “Upsala” (Acta Isl. Lundb., A, hluti 5, bls. 82, 30. 9. 1908).
2)Einn af nefndarmönnunum, Stefán Stefánsson, skólameistari, skrifaði mér: “Ríkis-
réttarsambandið milli Danmerkur og Islands verður samkvæmt frumvarpinu ríkja-
^aniband (realunion), og þótt sambandið beri nokkuð villandi nafn: “Det Samlede
Danske Rige” verður ekki lögum samkvæmt sett neitt yfirríki á stofn yfir þessi tvö
®Jálfstæðu ríki. Það kemur ekki til mála að telja þau bandaríki (Bundesstat)”. Og
í?1'. Guðm. Hannesson skrifaði: “Það lítur út fyrir að frumvarpið muni kljúfa alla
iokka. Jón Jensson og nokkrir aðrir úr “landvarnarflokknum” fylgja ákaft frum-
arpinu óbreyttu. Flestir aðrir hallast að minni háttar breytingu, og nokkrir eins og
^aJni Jónsson og ritstjórar “Ingólfs”, standa ákaft á móti. Þetta hefir þær afleiðingar
o blaðið, sem er tittölulega sjálfstætt, er ekki beinlínis málgagn flokksstjómaninnar,
ð minsta kosti ekki fyllilega. — Allir flokkar eru — þó undarlegt megi virðast —
mmála um stefnuskráratriðið “sjálfstætt ríki”. — Menn segja, að Danir séu reiðir
• af frumvarpinu og ennþá meira út af vanþakklæti okkar. Þessvegna urðu íslend-
gar líka reiðir. Hinn einasti, sem hér fær lof og prís, er konungur. Allir segja, að
v„nn hafi stutt mál okkar eins mikið og staða hans leyfði honum. Við erum ekki
amr slíku og finnst það vera eitthvað alveg sérstakt. Þegar fyrstu skeytin komu
ningað, sagði maður einn við mig: ‘Nú hefir Island fengið sinn fyrsta konung’. Síðar
|egar stemningin breyttist, hélzt hún þó óbreytt gagnvart konungi. Hann hefir unnið
imennar vinsældir og allir eru honum þakklátir.” I íslenzka stúdentafélaginu í
þ-aupmannahöfn var frumvarpinu tekið á tvo vegu. 1 bréfi til mín lét cand. jur. Gísli
19ns1SSon 1 Ú'ósi mikla tortrygni gegn hinu óskýra frumvarpi. (Acta Isl. Lundb., B,
Islé U-15' 0g 19' maí Stefánsson, 17. júní Hannesson, 5. júní, Gísli Sveinsson). Af
u nUlngum er með frumvarpinu voru má nefna assessor Jón Jensson, sem lét svo
sé®*11 1 bréfi, að Island yrði fullvalda samkvæmt nefndarfrumvarpinu. Hann lét
leeu -L?e§:a 1 'jósi gleðl slna yfil' Þvi. að nú yrði stjómarskráin frá 1903 og hin óheppi
sag-nfakVæði hennar um að leggja íslenzk mál fram í rikisráði Dana afnumin. Og
^sland *3ln^Urinn Th- 1116131611 skrifar: “Samkvæmt nefndarfrumvarpinu gengur
1262---i9Veikara ríkjasamband við Danmörku en við Noreg samkvæmt sáttmálanum
190S cT2. ’ Þótt hægt sé að kalla það samband persónusamband, (Acta Isl. Lundb., B,
’ 3úlí Jón Jensson, 15. júní, Melsted).