Hugur - 01.06.2008, Page 36

34
Roger T. Ames
tryggja á með því að öðlast hlutlæga þekkingu. Það sem Dewey var vanur að
kenna við „meginvillu heimspekinnar" beindist einmitt að þessu úrlausnarefni og
var tilefni gagnrýni hans á jafnt hug- sem hluthyggju: Hér er gengið út frá því
að það sem leiðir af ferlinu sé þegar fyrir hendi áður en það hefst. Allt frá sínum
yngri árum var Dewey þeirrar skoðunar að sú handvömm að sniðganga þær hliðar
reynslunnar, sem varða sögulega framvindu og samhengi hennar, væri „umfangs-
mesta villa heimspekilegrar hugsunar". Hann taldi hinn aðferðafræðilega vanda
felast í því að „sértaka tiltekinn eiginleika h'fverunnar sem ljær henni merkingu og
setja hann síðan fram sem algildan"; og síðan sé þessi eiginleiki dýrkaður „eins og
hann væri orsök og grundvöllur veruleikans í heild og allrar þekkingar“."
Andstætt þessu beinist meginstefna þeirrar samræmisheimsfræði sem við setj-
um í samband við ferlaspeki í átt til stöðugrar „aflokunar": Hér koma til sögunnar
viðfangsefni á borð við listræna lífsleikni, ábatasama samstiflingu og það hvernig
tryggja ber jafnvægi og stöðugleika með sífelldri sjálfsköpun til að gera sig að
manneskju í fyllsta skilningi þess orðs. Það er skapandi togstreita í þeirri sam-
virkni sem fram fer milli náttúruhyggjusinnaðrar nauðhyggju, þar sem maðurinn
er mótaður af heiminum, og þjálfaðs viðbragðs sem maður skapar heiminn út
frá. Það er með öðrum orðum togstreita milli hinna náttúrulegu, félagslegu og
menningarlegu afla í umhverfi okkar og hins skapandi framlags sem við leggjum
til samhengisins sem við hrærumst innan.
Frá sjónarhóli þess verkefnis sem hér er tekist á hendur er einn athyglisverðasti
fylgifiskur þess að beita auknum orðaforða ferlaspekinnar sá, að áhrifin af þörfinni
fyrir betri skilning á asískum sjónarmiðum eru í raun gagnvirk. Meðan sá orða-
forði sem tjáir ferlaspekina leiðir til stöðugt frjórri túlkana á Kína til forna opna
þessar útleggingar á kínverskum forntextum á grundvelli ferla okkur um leið nýja
sýn á vestræn sjónarmið okkar sjálfra. Þannig hefur verið tekið til við að setja
fram nýjar og vitrænni túlkanir á þáttum í menningarlegum sjálfsskilningi okkar
sem áður voru sniðgengnir eða misskildir."
Sú ánægjulega niðurstaða sem vænta má af þessari framvindu er að tímaskeið-
inu þar sem heimspeki og heimspekileg hugsun hafa verið talin einskorðast að
langmestu við Vesturlönd er nú að ljúka.
Böðvar Yngvi Jakobsson og Geir Sigurðsson pýddu
n John Dewey, Ihe Early Works of John Dewey, i. bindi 1892-1898 (Carbondale: Southern Illinois
University Press, 1975), s. 162. Sjá einnig umfjöllun um sögu, þróun og samhengi hugmyndarinnar
um „meginvillu heimspekinnar“ hjá J.E. Tiles, Dewey: The Argnments of the Philosophers Series
(London: Routledge, 1988), s. 19-24.
12 Til dæmis hafa ýmsir þættir innan meginstraums ameríska pragmatismans, sem hingað til hefur
verið reynt að skilja á forsendum verundar- og rökgreiningarhugsunar, verið að öðlast mikilvægar
nýjar túlkanir með vísun til orðaforða ferlaspekinnar sem liefur endurnýjast fyrir tilstilli ldn-
verskra fornrita. Hér má til dæmis nefna rit eftir Joseph Grange, John Dewey, Confucius, and
Global Phi/osophy (Albany: SUNY Press, 2004) og Robert Cummings Neville, Boston Confucian-
ism: Portable Tradition in the Late-Modem World (Albany: SUNY Press, 2000).