Hugur - 01.06.2008, Page 93

Skilið á milli
9i
Agreiningi hafnað
Hér að ofan höfum við skoðað hvernig gera má grein fyrir ágreiningi milli Gvendar
og Guddu um það hvort skemmtiþátturinn sé fyndinn. En er um raunverulegan
ágreining að ræða? Ymsir hafa einmitt haldið því fram að í tilvikum sem þessu sé
í besta falli um sýndarágreining að ræða. Það sem Gudda og Gvendur staðhæfa er
þá eftir allt saman samrýmanlegt og þannig er ekkert vandamál að þau hafi bæði
rétt fyrir sér. Ein þeirra kenninga sem kveða á um þetta er svokölluð samhengis-
hyggja (e. contextualism eða indexical relativism) sem notið hefiir umtalsverðs
fylgis undanfarin ár í þekkingarfræði og málspeki. I þekkingarfræðinni snýst hún
fyrst og fremst um það að merking staðhæfingar á borð við „Stína veit að Palli er
í bænum“ sé afstæð við þann sem setur fram staðhæfinguna og aðstæður hans.
Samhengishyggjan er því í grunninn málspekileg kenning og það er sá þáttur
hennar sem skoðaður verður hér.
Samkvæmt samhengishyggju er merking þess sem sagt er þegar eiginleiki á
borð við fyndni er eignaður einhverjum hlut alltaf bundin aðstæðum þess sem
talar og því samhengi sem hann talar í. Vissulega fela flestar kenningar um merk-
ingu það í sér að hún sé á einhvern hátt bundin aðstæðum en samkvæmt sam-
hengishyggjunni er merkingin enn tengdari aðstæðum en aðrar kenningar gera
ráð fyrir. Samhengishyggja kveður á um að þegar Gvendur segir „þátturinn er
fyndinn" merki það í raun „þátturinn er fyndinn-fyrir-Gvend“ og að staðhæf-
ing Guddu merki „þátturinn er ekki fyndinn-fyrir-Guddu". Staðhæfingar þeirra
tveggja eru því samrýmanlegar, þátturinn getur vel haft eiginleikann fyndinn-
fyrir-Gvend án þess að hafa eiginleikannfyndinn-fyrir-Guddu þar sem þar er um
tvo mismunandi eiginleika að ræða. Þarna er ekki um ágreining að ræða frekar en
þegar Gvendur segir „Ég heiti Gvendur" og Gudda segir „Ég heiti ekki Gvend-
ur“. Það er ekkert ósamrýmanlegt við staðhæfingarnar sem Gvendur og Gudda
setja fram.12
Það sem samhengishyggjan telur afstætt er sem sagt merking þess sem sagt
er en ekki sannleikurinn eða staðreyndirnar. Notkunarsamhengi Kaplans kem-
ur þarna líka við sögu. Það þarf reyndar ekki samhengishyggju til að líta svo á
að merking þess sem sagt er ákvarðist af notkunarsamhenginu; það er nokkuð
útbreidd skoðun meðal málspekinga og hefúr verið um skeið. Samkvæmt sam-
hengishyggjunni hefúr notkunarsamhengið þó róttækari áhrif á merkinguna en
hin hefðbundnari mynd kveður á um. Merking setningar á borð við „x er fyndið"
ákvarðast alltaf í samhengi við þann sem talar á svipaðan hátt og merking setn-
ingarinnar „ég er hér“ ákvarðast alltaf í samhengi við þann sem talar og staðsetn-
ingu hans. Þegar Gvendur segir „Eg heiti Gvendur" er tilvísun orðsins ég hann
sjálfúr en þegar Gudda segir „Ég heiti Gvendur" er tilvísun orðsins ég önnur, eða
Gudda. Þar af leiðandi er merkingin mismunandi eftir því hver talar og „Eg heiti
Gvendur" úr munni Gvendar er ekki sama staðhæfingin og „Eg heiti Gvendur" úr
>2 Dæmi um samhengishyggju af þessari gerð má finna hjá Cohen (2005), DeRose (2004; 2005) og
Glanzberg (2007). Hana má m.a. rekja til hugmynda Davids Lewis í greininni „Scorekeeping in
a Language Game“ (1979).