Hugur - 01.06.2008, Side 109

Gagnrýnar manneskjur
107
Það er athyglivert að í huga Rousseaus er andstæða hins náttúrulega manns ekki
einfaldlega hinn siðmenntaði maður heldur hinn slcynsami borgari. Það að öðl-
ast skynsemi felur í sér að einstaklingurinn tekur samfélagið inn með sérstökum
hætti. Einstaklingurinn verður borgari.
Þótt hugmyndir Aristótelesar og Rousseaus séu í mjög mörgum atriðum óh'kar
þá eru þeir þó sammála um það að skynsemi mannsins sé ekki fyrirfram gefin.
Menn eru ekki skynsemisverur í krafti þess að vera einstaklingar af tegundinni
maður. Skynsemin verður einungis að veruleika í tilteknum félagslegum kring-
umstæðum. Og þess vegna getur jafnvel hugsuðurinn hjá Rodin, hinn einræni og
íhuguli hugsandi karl, ekki orðið til nema í tilteknum félagslegum kringumstæð-
um — þótt hann kunni síðar að draga sig út úr þessum kringumstæðum og inn í
eigin skel.
Hér höfiim við þá enn eitt atriðið sem einkennir hina gagnrýnu manneskju:
hún er félagsvera. En hvers konar félagsvera? Partíljónið er vissulega félagsvera,
en ekki endilega gott dæmi um gagnrýna manneskju. Að segja að hin gagnrýna
manneskja þurfi að vera félagsvera segir því ósköp Htið eitt og sér. Hvers konar
félagsvera er hin gagnrýna manneskja? Hvað leggur hún til samfélagsins? Og
hvers konar samfélag er það sem styrkir hennar gagnrýnu hæfileika - gerir mögu-
leika hennar á að verða og vera gagnrýnin manneskja að veruleika?
Þessar spurningar um samspil einstaklings og samfélags í gagnrýnu og skap-
andi starfi hafa verið eitt af meginviðfangsefnum þeirra heimspekinga sem lagt
hafa stund á heimspeki með börnum, bæði í kenningum þeirra og praktík. Ein af
þeim hugmyndum sem hefur verið áberandi á þessum vettvangi er hugmyndin
um rannsóknarsamfélag (e. community ofinquirý).
Oft er gengið að því vísu að börn fæðist litlir villimenn og að þau verði
að læra að verða siðmenntuð. Það er talið að nám hafi jákvæð áhrif á
þau. Vegna hinna jákvæðu áhrifa verða þau að félagsverum. Það var þessi
hugmynd sem George Herbert Mead setti á haus þegar hann skrifaði
að „barnið verður ekki félagsvera með námi. Það verður að vera félags-
vera til að læra“. Það var því Mead sem fyrstur skildi hvers vegna það er
svo mikilvægt fyrir nám að flétta saman, eins og Peirce hafði gert, þessi
tvö hugtök sem hvort um sig eru svo öflug, rannsókn og samfélag, í eitt
umbreytt hugtak um rannsóknarsamfélag.'*
Hugsuðurinn er einn að bauka - hann situr álútur og verður að reiða sig á eig-
in getu, eigin hugmyndauðgi og eigin dómgreind um rétt og rangt, gáfulegt og
heimskulegt. Ef hann er einstökum hæfileikum búinn, kann hann að komast
langt í rannsókn sinni. Líklegra er þó að hann sigli fljótt í strand og hætt er við að
hann dæmi það gáfulegt sem honum finnst gáfulegt, dæmi það rétt sem honum
finnst rétt, o.s.frv. I slíkum kringumstæðum er hætt við að hugtökin rétt og rangt
missi það hlutlæga vægi sem þau jafnan hafa í siðferðilegri umræðu og láti ekki í
14 Matthew Lipman, Thinking in Education, Cambridge University Press, Cambridge 1991, bls. 230.