Hugur - 01.06.2008, Síða 168

i66
Ritdómar
meðal annars fram á fyrstu blaðsíðum
Fre/sisins. Þar segir Mill meðal annars
að frelsisverndarreglan sé „að líkindum
óumdeilanleg" en „hin raunhæfu vanda-
mál, sem hún varðar, nær öll óleyst."4
Mill tekur líka fram að kenning hans sé
„langt frá því að vera ný, og sumum kann
að virðast hún liggja í augum uppi“ þótt
„engin kenning [sé] jafnöndverð allri
stefnu ríkjandi hátta og hugmynda."5 Það
fer augljóslega ekki mjög vel um Mill í
hægindastólnum því hann telur að þessi
raunhæfu vandamál séu ekkert minna
en „[mjesta spurning mannlífsins".6 Ef
Mill er hér að hvetja okkur til að gera
frelsisverndarregluna að okkar hjartans
máli, eins og Róbert H. Haraldsson hef-
ur rökstutt annars staðar,7 þá er það ekki
síst í gegnum og vegna þeirra félagslegu
umbóta sem hann berst fyrir.
Þessi jarðtenging í hugsun Mills, sem
er gegnumgangandi í ritum hans, kemst
að mínum dómi ekki nægilega vel til skila
í sumum greinum bókarinnar Hugsað með
Mill. Það er ekki aðeins miður vegna þess
að þar er Mill sterkastur á svellinu held-
ur líka vegna þess að ef heimspeki Mills
er ekki í tengslum við þau raunverulegu
vandamál sem við þurfum að glíma við
nánast daglega virðist Mill vera einfeldn-
ingslegur hugsuður sem vill yfirfæra eina
eða tvær reglur umhugsunarlaust á öll
svið mannlegs lífs. Slík mynd er afar vill-
andi því helstu heimspekiglímur Mills
eru þvert á móti við áþreifanleg og raun-
veruleg vandamál sem krefjast innsýnar í
mannlegt eðli og næmis fyrir aðstæðum.
Finnur Ðellsén
1 Vilhjálmur Arnason, „Formálsorð" í Róbert
H. Haraldsson, Salvör Nordal og Vilhjálmur
Arnason (ritstj.), Hugsað með Pa'/i (Reykjavík:
Háskólaútgáfan, 2005): 1-4, bls. 2.
2 Hér skal þó tekið fram að Eiríkur Smári Sig-
urðarson flutti erindi um þekkingarfræði Mills
á öðru málþinginu sem einhverra hluta vegna
hefur ekki orðið að grein í bókinni.
3 Of langt má! væri að rekja þann vefnað en hér
nægir að nefna bók Alans Ryan, The Philosophy
of John Stuart Mill (London: Macmillan, 1970),
hvers yfirlýsti tilgangur er einmitt að sýna fram á
að skoða þurfi siðfræði og stjórnmálaheimspeki
Mills út frá raunhyggju hans (sjá sérstaklega bls.
187, auk inngangsins, bls. xi-xx).
4 John Stuart Mill, Frelsið, þýð. Jón Hnefill Að-
alsteinsson og Þorsteinn Gylfason (Reykjavík:
Hið íslenzka hókmenntafélag, 2000), bls. 39.
5 Sama rit, bls.50.
6 Sama rit, bls. 39.
7 Sjá Róbert H. Haraldsson, „„Þessa allt að
því almennu sjálfsblekkingu ...“: Athugasemd-
ir um spurninguna: Hvers vegna skrifaði Mill
Frelsið?“ í Tveggja manna tal (Reykjavík: Hið
íslenska bókmenntafélag, 2001): 15-36.
Sérkennileg málsvörn hversdagslegra viðhorfa
Gottfried Wilhelm Leibniz: Orðraða um
frumspeki. Hið íslenzka bókmenntafélag
2004.197 bls.
Fyrir fjórum árum gaf Hið íslenzka bók-
menntafélag út lítið lærdómsrit, Orðræðu
um frumspeki, eftir Leibniz. Ekki rekur
mig minni til þess að þá hafi mikið verið
látið með útgáfú þess á opinberum vett-
vangi. Að einhverju leyti var um að ræða
þýðingar sem gengið höfðu árum saman
í fjölriti í námskeiði um nýaldarheim-
speki og hafa slípast til á löngum tíma.
Þegar til þess er tekið hvað þessir textar
eru sígildir og þeir endurtekið náð að
vekja áhuga nýrra kynslóða heimspekinga
má e.t.v. afsaka hversu seint ritdómur um
þá birtist á þessum vettvangi.
„Orðræða um frumspeki“ (frá 1686)
er lengsti og yfirgripsmesti texti kvers-
ins. A eftir fylgir „Nýtt kerfi um eðli
verundanna og samband þeirra og þá
einingu sem ríkir milli sálar og líkama"
(1695) sem er, þrátt fyrir ábúðarmikinn
titil, aðeins stutt ritgerð. Að lokum birtist
sá texti höfundar sem líklega frægastur
hefur orðið, „Frumforsendur heimspek-
innar eða mónöðufræðin" (1714), en hann