Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Síða 40

Tímarit Máls og menningar
urins og lögmála hans yfir móðurinni og lögmáli hennar. Og í því
sambandi er vert að lesa særinguna gaumgæfilega.
A hinn bóginn má lesa þessar móðurtilvísanir sem hliðartexta — en ekki
undirtexta, tilvísun sem morðið kallar fram, hliðstæðu. Jóhann Sigurjóns-
son skrifaði „Raskolnikof“ inn í uppkast af Galdra-Lofti og Helge
Toldberg segir: „ . . . og mun vandfundin nánari hliðstæða við Loft en
hinn ruglaði morðstúdent Dostojevskís“.20 Raskolnikof segir í Glœpi og
refsingu:
Eg drap ekki til að verða mér úti um auð og völd og gerast síðan
bjargvættur mannkyns. Bull! Eg drap, það er allt og sumt; drap fyrir
sjálfan mig einan; . . . ég þurfti að fá um það vitneskju eins fljótt og
unnt var, hvort ég væri lús einsog allir aðrir, eða maður. Hvort mér
tækist að fara yfir mörkin, eða tækist það ekki . . . Eg drap sjálfan
mig, en ekki kerlinguna! Gerði út af við sjálfan mig í eitt skipti fyrir
öll, að eilífu! Það var djöfullinn sem drap þessa kerlingu, ekki
ég • • -21
Raskolnikof og Loftur eru báðir klofnir, staddir í óbærilegu tómarúmi,
myrkri sem þeir verða að sigrast á, ná valdi yfir. Báðir afneita þeir því sem
var — en sjá ekkert framundan. Hvorugum tekst að finna nokkuð til að
trúa á annað en einhvers konar draum um yfirráð, vald valdsins vegna.
Upplausn þeirra beggja og firring frá sjálfum sér gerir þeim ómögulegt að
rjúfa einangrun sína með því að mynda raunveruleg tengsl við aðra,
hvorugur er fær um að elska eða gefa.
Móðir og systir Raskolnikofs og faðir Lofts gera til þeirra kröfur sem
þeir standa ekki undir og vörn þeirra er hamslaus flótti inn í narkissíska
sjálfshyggju barnsins sem heldur að það geti allt, hin hliðin á ofur-
mennskudraumum barna er ævinlega vitneskjan um að þau geti nákvæm-
lega ekki neitt, vanti allt sem til þarf, séu getulaus, gelt. Báðir drepa þeir til
að binda endi á upplausn sína, í leit að þeim mannlegu takmörkunum sem
þeim eru settar, í leit að tilfinningu, dauðanum, guði eða djöflinum — en
fyrst og síðast í leit að merkingu. Og þar skiljast leiðir.
Morðið verður til þess að rjúfa einangrun Raskolnikofs, það tengir hann
við Sonju og ást hennar, sem hann getur speglað sig í, verður endurfæðing
hans sem manneskju. Morðið sem Loftur fremur verður hins vegar til að
tortíma honum. Hann hefur valið föðurinn og brennt allar brýr að baki
sér, en honum tekst ekki að yfirvinna ótta sinn, tekst ekki að ná sambandi
við neinn eða neitt . . . hann berst fyrir lífi sínu í lokaþættinum — en tapar.
„I dimmunni áður en þú fæddist klauf hið illa vilja þinn“ segir Gott-
skálk grimmi tilfinningalaust í lok verksins. Hver er Gottskálk? Það eru
minnst þrjár leiðir færar til að túlka fyrirbærið sem birtist Lofti í lokaat-
302