Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Síða 115

III.
Blómstrandi kvendýr
Þessi „íslenski veruleiki“ hefur ofar öllu verið séður með orðum, ef svo
mætti segja, orðum sem tjá veruleikann, en hafa svo sjálf verið túlkuð og
endurtúlkuð sem eiginn veruleiki; endursköpuð, rangtúlkuð og vansköp-
uð o.s.frv. Seigur kliður bókmenntanna hefur öðru fremur mótað sjálfs-
mynd íslendingsins. Mynd sem gerð er úr orðmyndum. Islendingar eru
(vegna fyrri fátæktar) óvanir að sjá veruleikann gegnum myndir; þeir
horfa ýmist á hann milliliðalaust og „sjá“ hann ekki, eða þeir horfa á
myndir og rugla þeim saman við veruleikann. Einkennandi fyrir stutta
sögu íslenskrar myndlistar allt fram á okkar daga er hversu fátítt er að hún
snúist um manneskjur (eða ummerki þeirra) nema þá í líki trölla, álfa,
drauga, skrímsla eða goðsagnakenndra sjómanna; en þannig hefur sjálfs-
mynd íslendingsins löngum litið út; — ekki séð milliliðalaust, heldur
gegnum þúsund ára óslitinn orðaflaum.
IV.
Blómstrandi kvendýr: Blómstrandi af því það er tilbúið og laðar að.
Kvendýr af því það getur fætt af sér líf framtíðarinnar ef það er frjóvgað.
Með blómstrinu frjóvgar kvendýrið umhverfið, en frjóvgi umhverfið ekki
kvendýrið, visnar blómstrið án frekara lífs. En hvernig frjóvgar umhverfið
blómstrandi kvendýr, sem valið hefur verið sem tákn fyrir framsækna
(mynd)list á Islandi síðustu 20 — 30 ár? Þessi frjóvgun, andleg og verkleg,
er einmitt verkefni íslenskrar menningar. Eða spurningin: Hvað verður
um hana ef hún er (ef líkingunni er breytt og hún færð á jörðina) einungis
kýr án kálfs?
Islensk myndlist sleit barnsskónum fyrir 20 — 30 árum þegar tekist
hafði að umskapa landið inná myndflöt, en að skoða „landið“ er rökrétt
upphaf listrænnar skoðunar. (Kannski er skoðun landsins (Islands) eink-
um verk tveggja manna, Kjarvals og Asgríms). Bókmenntirnar eru fyrir
nokkru komnar skrefi lengra (t.d. Laxness); að skoða hvað landið hefur
gert við manninn. (Athyglisverðar í þessu sambandi eru andlitsmyndir
Kristínar Eyfells frá miðjum 7. áratugnum og síðar, sem eru einskonar
þröskuldur milli „tveggja tíma“. I þessum myndum sér hún manninn sem
landslag eða gerir „landslagið“ í andliti mannsins að viðfangsefni. And-
litsdrættirnir sýnast fremur vera afleiðing „veðrunar“ en að þeir séu
rúnaristur lífsins). Hér er nú loks farið að nálgast fast land undir fætur, því
377