Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Side 119

Blómstrandi kvendýr
við sjáum hann, heldur einskonar afsprengi beggja, og lýtur eigin (inn-
byrðis) lögmálum. Augað er stílfærðasta líffæri líkamans og myndmálið er
mál augans. Ef til vill er myndmál ekkert annað en sífelldur útúrsnúningur
útúr og útfrá fullkomnum hring augasteinsins. Ef svartur er hafður fyrir lit
dauðans þá er það af því að menn deyja inní augað (augasteininn); og hvað
getur verið meira satt en það.
Myndlistin er um þessar mundir að þróast hægt yfir í það að verða
kerfisbundin og markviss (,,vísindaleg“) rannsókn á myndmáli og gegnum
hana gæti hún öðlast á ný fyrri virðingu. (Sem að vísu var ekki nema að
hluta til hennar sjálfrar vegna heldur vegna upplýsingamiðlunar hennar
fyrir daga ljósmyndavélarinnar). Og „furðuheimar“ hennar munu verða
enn furðulegri en áður því þeir hafa aldrei verið neitt annað og meira en
það að gera hið áður ósýnilega sýnilegt á skiljanlegu myndmáli. „Óskiljan-
leg list“ (eða ofskiljanleg) er ávallt meðfærileg en hún er náttúrulaus og
leiðir því ekki til frekari sköpunar. (Samfara, samruna). A hinn bóginn
hefur það verið eitt skærasta leiðarljós íslenskrar listsköpunar „að gera
nógu mikið, það hljóti eitthvað „gott“ að koma út úr því fyrr eða síðar.“
(Enda er íslensk list yfirleitt einstaklega meðfærileg). Það „að gera nógu
mikið“ virðist ein öruggasta sáttaleið við ættarsamfélagið sem streðar og
streðar við örðug skilyrði. „Gott“, hvernig, af hverju, fyrir hvern? Svarið
við þeirri spurningu er samkvæmt vana látið hanga í lausu lofti. Þetta
„góða“ í íslenskum listaverkum er sjaldnast búið til af skapendum þeirra,
heldur verður það einhvern veginn til eins og af tilviljun eða við keðju-
verkun. Einhver gæti sagt: „Þetta er gott hjá honum/henni“ (eða „fal-
legt“), sem svo fréttist og munnmælasögur verða til. Islensk listasaga (í
anda þjóðlegra fræða) hefur verið fram að þessu söfnun og skráning
þessara sagna. (Líkt og skráning íslendingasagna). Þess vegna er hið
alræmda svar hérlendis þegar spurt er „af hverju“ um eitthvað „fallegt"
listaverk: „af því bara“. Tilhneiging íslendinga til að mikla fyrir sér hið
óræða í lífinu (andatrú, fyllirí, list) er marktæk vísbending um að þeir séu
svo lokaðir inní landinu og sjálfum sér, að þeir sjái hvorugt (nema í draum-
sýn).
VI.
Þegar íslenskir myndlistarmenn voru búnir að horfa frá sér í meira en hálfa
öld fóru þeir að gjóta augunum hver á annan og annað fólk (eru raunar
enn feimnir við það), því næst tóku þeir að skoða sjálfa sig að utan, síðan
381