Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Qupperneq 36

GUNNAR J. ÁRNASON
íslendinga sérstaka sem þjóð. Myndlist aftur á móti hefur ekki sömu rætur
í sögu þjóðarinnar heldur er þetta tjáningarmáti sem þeir hafa tileinkað sér
á síðustu tímum eft ir fyrirmynd annarra menningarþjóða í nábýli við okkur,
sömu þjóða og þeir hafa verið að tryggja sjálfstæði sitt gagnvart. Það hefur
því alltaf verið talin viss hætta á því að listamenn þjóðarinnar, a.m.k. þeir
sem eru vanþroska og rótlausir, láti glepjast af erlendri menningu og innleiði
hugsunarhátt og tjáningamáta sem er ekki þjóðinni eiginlegur, sem sagt að
við förum að tala tungum tveim og samhengi menningarinnar slitni.
í byrjun var svarið við þessum efasemdum einfalt. Svo framarlega sem
myndefni listamanna tilheyrði íslendingum þá gátu þeir verið nokkuð
öruggir um að hin listræna tjáning tilheyrði þeim líka. Með því að mála
landið var eins og málarar væru að segja: „við höfum tileinkað okkur
erlendan tjáningarmáta, en í þágu lands og þjóðar.“ Ef innihaldið var íslenskt
þá mátti sýna visst umburðarlyndi gagnvart framandi stílbrögðum.
Það var við slík skilyrði sem myndlistargagnrýni birtist á þriðja og fjórða
áratugnum. Mér sýnist að gagnrýni hafi haft tvennan tilgang í fyrstu. Annars
vegar var henni ætlað að kynna almenningi hina ungu listgrein og yfirvinna
fáfræði og fordóma hinna óupplýstu, sannfæra fólk um að myndlist ætti
fullan rétt á sér á við aðrar listgreinar í íslensku menningarlífi, veita þeim
myndlistarmönnum sem voru að koma fram á sjónarsviðið hvatningu og
aðhald. Hins vegar þótti nauðsynlegt að greina verðuga frá óverðugum, góða
list frá lélegri, standa á varðbergi gagnvart óeðlilegum erlendum áhrifum,
gegn loddurum og falsspámönnum, sem voru heilaþvegnir fylgismenn er-
lendrar hugmyndafræði og tísku. Þannig hafa viðvörunarljósin blikkað öðru
hverju þegar erlend hugmyndafræði hefur látið á sér kræla, eins og ex-
pressjónismi, abstrakt list, taschismi, geómetríska málverkið, popp listin, og
ekki síst „bolsjévismi“ konseptlistarinnar (eða „hugmyndafræðilegrar listar"
eins og hún hefur stundum verið kölluð).
Þrátt fyrir þetta kemur fram ákveðinn tvískinnungur sem mætti hugsan-
lega túlka sem óöryggi eða jafnvel vanmetakennd þegar kemur að því að
Islendingar treysti eigin dómgreind eða íslenskra gagnrýnenda, sem kemur
einna gleggst fram í því að þeir hafa meiri trú á dómgreind annarra en okkar
sjálfra. Sú upphefð sem kemur að utan hefur ávallt vegið mun þyngra en sú
sem er fengin í heimagarði.
Það reyndi hins vegar ekki verulega á myndlistargagnrýni fyrr en með
tilkomu abstraktlistarinnar. Abstraktlistin mætti tortryggni og efasemdum
bæði meðal almennings og listamanna sjálfra. Hvernig átti nú að gera
greinarmun á þeim sem voru enn sannir í sinni list, en ekki þrælar erlendra
tískustrauma? Kannski var þetta góð og gild list í París, en var þetta fullgild
íslensk list? Gat hún tilheyrt íslenskri menningu?
26
TMM 1997:1