Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Síða 37

Á BÁÐUM ÁTTUM
Þessum spurningum reyndi Hörður Ágústsson, listmálari og fræðimaður
um íslenska byggingarlistasögu, að svara í grein í Birtingi sem birtist 1959.
Þar líkir hann hinum erlendu stíltegundum við erlend tungumál. Innan
listarinnar eru töluð ýmis tungumál, segir Hörður, sem sum er erfiðara að
skilja en önnur, þannig að það er engin furða að það skuli vera erfitt að skilja
allt það sem listamenn aðhafast. Engin lærir tungumál nema með því að tala
þau og lesa, og ekki er hægt að njóta mynda nema með því að skoða þær
aftur og affur. Tungumálið er aðeins skel sem þarf að venjast til að geta numið
þann skáldskap sem það geymir.
Að dómi Harðar þá þarf að beita sinni eigin persónulegu sýn á listaverk,
gleyma öllum merkimiðum og undiskriftum, skoða verkið eins og óþekkt
landsvæði sem aldrei hefur verið kannað áður.
„Skoðið hvert listaverk eins og heim út af fyrir sig. Ég á þar ekki við
að slíta það algjörlega úr tengslum við umheiminn, heldur líta það
perónulegri sjón, þurrka burtu merkimiðann af því og undiskriítina
líka, líta það einsog ókunnugt landslag, sem maður nálgast í fyrsta
skipti. Því persónulegri sem reynsla ykkar er, þeim mun þakklátari er
höfundur verksins, þeim mun ríkari og dýpri ánægja ykkar og það
sem skiptir ef til vill mestu máli: þeim mun meira gagn gerið þið
framvindu listarinnar, því á þann hátt einan er hægt að uppræta það
illgresi, sem því miður sprettur svo oft í slóð nýlistar: charlatanana,
listsvikarana.“(„Nokkur orð um nútíma myndlist“, Birtingur, 1,- 2.
hefti, 1959.)
Hörður viðurkennir þannig að hinir erlendu stílar og stefnur séu framandi
tungumál, en það þýðir ekki, að hans dómi, að listin sé ekki íslensk. Ef við
skiljum ekki hina framandi list þá er það vegna þess að við beitum ekki nógu
persónulegri sýn á listaverkin, sem þýðir náttúrlega íslenskri sýn sprottin úr
íslenskum jarðvegi.
Niðurstaðan af þessari hugmynd er þá sú að íslendingar hafa nú þegar allt
sem þarf til að meta og njóta listaverka, alveg sama á hvaða tungumáli þau
eru „töluð“. Þeir lenda á villigötum ef þeir velta sér um of upp úr stefnum,
stílum, undirskriftum og framandi tungum. Hver um sig er dómbær á gæði
listar ef hann bara gefur þeim nægan gaum og skoðar þau út frá eigin
brjóstviti. Þessi afstaða kemur skýrt fram í gagnrýni frá þessuin tíma, t.d. hjá
Hjörleifi Sigurðssyni. Það sem er merkilegt við þessa gagnrýni er ekki það
sem hún segir beinurn orðum, heldur það sem hún segir ekki — og hvað
hún segir með því sem hún segir ekki. Hvergi er minnst á bakgrunn málar-
ans, fyrirmyndir, samanburður við innlenda eða erlenda listamenn, hvernig
myndir hans standast slíkan samanburð, hverjar forsendur slíkrar myndlist-
TMM 1997:1
27