Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Síða 53

FRUMMYNDIN SEM HVARF
að gerð þeirra krefst svipaðrar kunnáttu og hæfileika og gerð frummyndar-
innar, meðan hin eiginlega „kópía“ er framleidd með vélrænum aðferðum
og í eins mörgum eintökum og mann lystir.
Þessi skilningur dugar auðvitað engan veginn til, enda hafa listamenn
sjálfir leikið sér að því að snúa út úr honum. Það má til dæmis rifja upp
verkaröð franska listamannsins Robert Filiou sem hann nefndi Bienfait, mal
fait, pas fait. í hverju þeirra verka var sami hluturinn — til að mynda
einfaldur smákassi — settur fram þrisvar og stimplaður með viðeigandi
orðum: Fyrstvar hluturinn vel gerður (bienfait), þá illa gerður (malfait) og
loks látinn ógerður (pasfait). Þessi verk ráðast ekki aðeins gegn viðteknum
hugmyndum um handverk í listum, heldur kollvarpa þau einnig hugmynd-
um okkar um það hvað eftirmynd er. Við sjáum að í sumum tilfellum getur
fjarvera hlutarins verið eitt af birtingarformum hans — eftirmynd hans.
Vandamálið um frummynd og eftirmynd kemur líka víða fram í daglegu
lífi okkar. Við vitum vel að þvottaefnið sem við kaupum er framleitt í
þúsundum pakka á dag, en samt greinum við tegundina að frá öðrum og
segjumst alltaf kaupa sama þvottaefnið. Við gerum upp á milli húsgagns sem
frægur hönnuður hefur smíðað og nafnlausrar eftirlíkingar; það gæti jafnvel
hugsast að einhverjir veldu frekar illa hannaðan stól bara vegna þess að hann
beri nafnið og sé þannig í einhverjum skilningi meira „óriginal“. Líkt og í
listum er aðgreining af þessu tagi vandasöm. Neysluvörur hafa alltaf verið
fjölfaldaðar, alltaf fjöldaframleiddar, og viðskipti með vörur byggja á því að
hvert eintak sé eins nauðalíkt öllum hinum og kostur er, bæði að stærð og
gæðum. En j afnvel hér greinum við á milli vinnu handverksmannsins annars
vegar, jafnvel þótt hann hafi eytt ævinni í að gera sama hlutinn aftur og aftur,
og vöru sem fjölfölduð er í vélum. Hvað á manni síðan að finnast um
vörumerki á borð við Classic Coke eða Colgate Original Formula? Vanda-
málið er svo snúið að auglýsingamenn geta jafnvel gefið í skyn að útbreidd-
asti svaladrykkur heimsins sé á einhvern hátt einstakur.
Eftirmyndun og fjölföldun hafa lengi tíðkast í listum eins og Benjamin benti
á, en í samtímalist er þetta orðið eitt af tækjum listamannsins sjálfs. Grafíklist
er auðvitað elsta formið þar sem fjölföldun telst beinlínis liður í listsköpun-
inni, en þar er líka hvert eintak númerað og merkt til að tryggja að það sé í
að minnsta kosti einhverjum skilningi einstakt. Eftirprentanir listaverka
urðu vinsælar þegar litaprentun var orðin nægilega góð til að skila nokkurn
veginn helstu blæbrigðum málverka, en datt síðan úr tísku og er nú næstum
óþekkt. I staðinn hefur vegur veggspjaldanna aukist og upp af þeim er nú
TMM 1997:1
43