Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Page 54

JÓN PROPPÉ
vaxin heil iðngrein. í stað þess að vera bara tilkynning um einhvern viðburð
eru veggspjöld nú gjarnan framleidd beinlínis til innrömmunar og heilar
verslanir eru lagðar undir það að selja veggspjöld. Loks má nefna hinn
illskilgreinanlega heim listmunanna, þar sem nær engin leið er lengur til að
gera greinarmun á frummynd og endurgerð.
Um leið og eftirprentanir duttu úr tísku fór það að verða viðtekin venja
að listamenn gerðu sjálfir verk í mörgum eintökum. Orðið multiple stendur
nú við hlið orðanna „olía á striga" í verkaskrám listasafnanna. Það eru verk
sem eiga sér í raun enga frummynd. Eintökin eru ekki eftirmyndir heldur
einskonar íjölfaldaðar frummyndir. Jafnframt þessu er það orðið algengt að
listamenn framleiði verk í seríum. Jafnvel heilu sýningarnar eru settar upp
þar sem öll verkin byggja á sömu hugmynd og svipaðri úrvinnslu. Verkin eru
þá oft svo svipuð að það væri hægðarleikur að ruglast á þeim ef maður sæi
þau ekki lilið við hlið á veggnum. Þetta vinnulag er orðið svo útbreitt að
listamenn og gagnrýnendur telja vart lengur í stökum listaverkum heldur er
það sýningin, helst með ítarlegri sýningarskrá, sem er nú einingin í listaheim-
inum. Sumir ganga svo langt að þeir teygja sömu seríuna yfir margar
sýningar og eru þá líklega farnir að hugsa um listsköpun sína í períódutn.
Það er auðvitað ekkert athugavert við þetta, en það veltir þó upp ýmsum
spurningum sem tengjast vandamálinu um frummyndir og endurgerð. Ef
listamaður býr til fjöldann allan af ákaflega svipuðum verkum, hvernig
förum við þá að því að greina eftirmynd frá frummynd? Við þessu er ekkert
svar og það er í raun út í hött að spyrja. Samt er ekki alveg ljóst hvernig á því
stendur. Hver er þá munurinn á gerð frummyndar og eftirmyndar? Er það
eftirmyndin sem hverfur þegar við förum að kryfja slíkar spurningar? Verð-
um við að líta á allt sem frummynd, bara af því að hver hlutur getur talist
einstakur hversu mjög sem honum svipar til annarra?
Það má teljast undarlegt að fjöldaframleiddar bækur skuli ekki hafa vakið
spurningar af þessu tagi. Jafnvel elstu heimildir um slíkar bækur lofa þær. Sú
elsta er bréf sem Enea Silvio Piccolomini skrifaði til kardinálans af Cavajal í
mars árið 1455 eftir að hann haföi séð nokkrar arkir af fjörutíu og tveggja
lína biblíunni á bókamessunni í Frankfurt. Piccolomini segir arkirnar vel
skrifaðar og fallegar og hann lofar að reyna að fá eintak fyrir kardinálann.
Þótt handrit hafi enn selst lengi eftir að farið var að prenta bækur töldu menn
bækurnar síst lakari og jafnvel miklu betri. Þær voru yfirleitt læsilegri og það
mátti frekar reiða sig á textann í þeim, þrátt fyrir nokkur fræg dæmi um
meinlegar villur í fyrstu prentuðu útgáfunum.
44 TMM 1997:1
j