Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Síða 65

SMIÐJA SKÁLDSÖGUNNAR SEM FAGURFRÆÐILEG HUGMYND
En ef menn viðhalda þeim misskilningi að bókmenntirnar séu sérstök
listgrein getur það leitt til þess að þeir missi sjónar á þeirri meginhugmynd
að listamaðurinn sé sá sem byggir upp og kannar fagurfræðilegan heim sem
er sérstakur og einstakur. Þannig verður talað um „bókmenntafólk“ sem
einhvers konar embættismenn tungumálsins, í stað leikritaskálds, ljóðskálds
eða skáldsagnahöfundar.
Þessi athugasemd, sem er aðferðafræðileg ef svo má segja, minnir á annað
vandamál sem að mínum dómi er höfuðástæða þessa misskilnings. Það er
ekki nóg með að menn greini ekki skáldsöguna sem sjálfstæða listgrein,
heldur er oft og einatt talað um hana sem fátæku frænkuna, bastarðinn, þá
úrkynjuðu. Þetta er reginmisskilningur, kenning sem stangast herfilega á við
umhverfi okkar sem einmitt lítur á skáldsöguna sem meginform sitt, hinn
fagurfræðilega skóla sinn.
Ég var að tala um regin misskilning. Ég hefði frekar átt að regingloppu, um
viðvarandi firringu. Höfum hugfast að Hegel skrifar Fagurfrœði sína nánast
eingöngu út frá söguljóðum, harmleikjum og lýrík. Hvar er hugleiðingar
hans um skáldsöguna að finna? Er hægt að meta skáldsöguna íyllilega án
þess að hafa hliðsjón af þeirri gagnrýni sem um hana hefur verið skrifuð?
Tökum til samanburðar aðrar listgreinar eins og t.d. myndlistina með
skrifum rnanna allt frá Vasari til Panofsky og Gombrich, eða ljóðlistina frá
Boileau allt til Jakobsons. Allir koma sér upp sínu sérstaka tungutaki til að
fjalla um sitt svið. En á sviði skáldsögunnar skortir enn talsvert bakland sem
sótt er beint í skáldsöguna, ef frá eru taldar nokkrar undantekningar
(Míkhaíl Bakhtín og René Girard).
2. Skrif og skáldsagan
Undanfarin ár hafa menn farið að rugla skáldsögunni saman við bókmenntir
á annan hátt en áður. Síðastliðin tuttugu ár hefur verið farið að ofnota
hugtakið écriture eða skrif. Þetta nýtískuorð hefur að mestu komið í stað
hefðbundinna bókmenntagreina. Það væri áhugavert að rekja hvernig þessi
tíska varð til og hvers vegna. Skáldsagan er orðin að skrifum. Orðið stíll
hljómar gamaldags, en menn vilja heldur tala um skrift. Menn setjast niður
við að skrifa og fara jafnvel á sérstök námskeið. Og loks eru menn hættir að
skrifa um eitthvað: þeir fara bara að skrifa. Sögnin að skrifa er þannig hætt
að taka með sér andlag.
Ég fullyrði að „skrifin" eru höfuðandstæðingur „smiðjunnar“. Þau gera
tihaunir listamannsins til að skapa verk að einhverskonar dútli, dundi, sóun
á kröftum. Þau afskrifa gersamlega spurninguna viðkvæmu um hæfileikana.
í stað samtala og árekstra milli sagna og listamanna setur hún formlausa
TMM 1997:1
55