Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Blaðsíða 66

LAKJS PROGUIDIS
tjáningu einstaklingsins í öndvegi. Skrifin gera ekkert úr því sem er sérstakt
við meistaraverk, úr öllum tilraunum til að skapa eitthvað sérstaklega mik-
ilvægt, og beita sér fyrir lýðræðislegri lágkúru sem ekki þolir að til séu
afburðaverk. Þau gera hugmyndina um listina að áfanga á leið mannsins til
þroska. Þau fara með okkur frá sögu formsins yfir í heim póstmódernískrar
sambræðslu. Þau reyna að sigrast á tegundum, viðmiðunum, sögulegum og
landfræðilegum einkennum, með því að setja saman hnattræna allsherjar-
óperu, til að hampa skrautsýningu skrifanna.
3. Evrópa
Margir þeirra sem hugsað hafa um skáldsöguna og smíðað um hana kenn-
ingar líta á hana sem evrópska uppfmningu. Enn fleiri eru þeir þó sem telja
að flestar skáldsögurnar séu skrifaðar í Evrópu, en að hver menning, jafnvel
hver þjóð, hafi sína tegund skáldsögu sem sé jafngild hinum. Þar sem þetta
mál hefur aldrei verið útkljáð af heinu viti — það er að segja án þess að hugsa
á forsendum landafræði eða hugmyndafræði — hefur þeim sem eru þeirrar
skoðunar að hvert land hafi sína sérstöku skáldsagnahefð tekist að ná
yfirráðum í kennslubókum í bókmenntum, í menntakerfinu, alfræðibókum,
umræðu í háskólum og á bókmenntamarkaðnum.
Það skiptir höfuðmáli fyrir evrópsku skáldsöguna og anda Evrópu að
gangast ekki undir þetta og láta ekki undan slíkri þröngsýni. Því það sem
mestu skiptir er ekki að komast að því hver eigi skáldsöguna, heldur að
komast að því hvort hún myndar eða myndar ekki fagurfræðilegan heim
með sínum einkennum, lögmálum, sinni þróun, vexti og áhrifum á mann-
inn. Um heim allan stunduðu menn hvers konar athafnir og sýningar, en ég
veit ekki til þess að nokkur maður andmæli því að harmleikurinn sé upp-
runninn í Aþenu. Og það er ekki nóg með að mönnum detti ekki í hug að
andmæla því, heldur hefur fjöldi sérfræðinga reynt að átta sig á séreinkenn-
um lýðræðis í Aþenu með því að rannsaka harmleikina sem þar urðu til. Það
nákvæmlega sama á við um skáldsöguna og Evrópu. Menn átta sig aldrei til
fullnustu á gundvallarþáttum menningar Evrópu ef þeir skilja ekki að
skáldsagan er það listform sem hefur átt hvað stærstan þátt í að móta hana.
4. Upphaf og uppmni
Þegar ég var að undirbúa fimmta hefti Smiðju skáldsögunnar, sem var helgað
Rabelais, kom ýmislegt mér þægilega á óvart. Meðal þess var stórkostleg grein
Erlings E. Halldórssonar þar sem hann sagði frá þýðingu sinni á verkum
Rabelais. Það sem sló mig þó mest var sá mikli fjöldi skáldsagnahöfunda sem
56
TMM 1997:1