Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Blaðsíða 89

Kristján B. Jónasson
Sjö lyklar að einni skrá
Sjö lykilhugtök bókmenntagagnrýninnar skilgreind og
skýrð og hér birt ásamt stuttum inngangi
Ííslenskum íjölmiðlum er öll umfjöllun um bókmenntir grundvölluð á
fáeinum lykilhugtökum sem enginn skýtur sér undan að beita, vilji
hann að á hann sé hlustað. Þó kemur fyrir að bryddað er upp á
nýjungum. Stundum steðja fram á völlinn stoltir menn og stæltar konur sem
einfaldlega eru of græn til að þekkja leikreglurnar. Þetta eru gjarnan ungir
fræðimenn eða fræðakonur sem fengið hafa bæjarleyfi frá háskólanum sín-
um svo þau geti dembt sér út í fjölmiðlaflauminn, en þegar þangað er komið
átta þau sig á hvernig málum er háttað og söðla um í skyndi. Þau sjá að bikkj-
an sem háskólinn lagði þeim til er að springa á sundinu og heillavænlegast að
losa sig við hana. í staðinn vippa þau sér upp á fjölmiðlaklárinn og ríðandi á
honum klóra þau sig upp á bakkann hinum megin. Það er lagt af stað með
fögur fyrirheit um að fíra nú almennilega upp í gömlum kellingabókum og
láta þær loga glatt á brennunni sem lýsa á veginn til nýrrar menningaraldar -
að brjóta niður veggina um háborg heimskunnar og láta gamla pakkið skíta á
sig af hræðslu - en þegar til kemur er það ekki gamla settið sem gerir á sig
heldur háskólahetjurnar ungu. Þótt bæði hafi átt að „jaðra“ og „afmiðja"
styrkar heildir stendur nú fallískur menningarstólpinn keikur sem aldrei
fýrr, stinnur eins og óbeliskinn á Péturstorginu í Róm. Á hann eru letruð
óræð tákn aftan úr egypskri forneskju sem mæna í prófíl veginn fram, óskilj-
anleg hverjum þeim sem ekki hefur enn fundið sinn Rósettustein; því hvað
þýðir fuglinn og hvað þýðir sfmxinn ef enginn er lykillinn að þessum tákn-
um? Fræðahetjunum gæti farið eins og ítölsku nýplatónistunum sem sáu
þessa sömu óbeliska og héldu að verið væri að tala til þeirra í gátum, að æðstu
prestar Þebu og Sais hefðu öðlast þekkingu sem væri svo rosaleg að ekkert
nema barnalegar teikningar í vitlausu perspektívi gætu gert henni skil. í
myndletrinu býr máttur en hvaða máttur? Það vissi enginn. Það vantaði
lykilinn og engin bók eftir valinkunnan Egyptólóg við hendina sem gæti
skýrt þau. Löngu síðar fannst ráðningin en hún kom fýrir lítið þegar ffæða-
hetjurnar ungu ætluðu sér að lesa á súlurnar sem tróna á Place de la Concorde í
París, Victoria Embankment í London eða þá þessa á Péturstorginu. Skólarnir
TMM 1998:3
www.mm.is
87