Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Blaðsíða 144

RITDÓMAR
handan og lýsir lífinu í „blíðheimum11
sem útþynntri eítirmynd jarðlífsns,
ófrjálsu og tilbreytingarsnauðu. önnur
persóna í þeirri sögu, Friðþjófur Ivarsen,
grípur til þess örþrifaráðs að skrifa eftir-
mæli um sjálfan sig þar sem hann þolir
ekki þá tilhugsun að láta eftirlifendur
ráðskast með minningu sína. Þessi ótti
leiðir hann út á ystu mörk og í minning-
argreininni sinni umturnar hann öllum
lögmálum þeirrar „ bókmenntagreinar"
og berháttar sig í óvægnum niðurrifs-
skrifum þar sem leyndustu kenndir eru
afhjúpaðar.
Það er óslitinn þráður frá þessum sér-
kennilegu eftirmælaskrifum Friðþjófs
Ivarsens til þráhyggju Hálfdans Ferg-
ussonar. Sá síðarnefndi lætur öðrum að
vísu eftir eftirmælaskrifin um sig en get-
ur þó ekki stillt sig um að lesa þau fyrst
hann fær það tækifæri. í minningar-
greinunum kynnist Hálfdan alveg nýrri
hlið á sjálfum sér, manni gæddum greind
og hæfileikum sem hann kannast ekki
neitt við. Á svipaðan hátt koma eft irmæli
Friðþjófs ívarsens eftir sjálfan sig ætt-
ingjum hans í opna skjöldu. Þar blasir
við mynd af ástsjúkum öfugugga sem
enginn eftirlifenda ber kennsl á.
Hin óvægnu skrif Friðþjófs eiga líka
sitthvað skylt við þá niðurrifsstarfsemi á
sjálfum sér sem Hálfdan Fergusson
stundar eftir að hann fær þá flugu í höf-
uðið að hann sé dauður. Sjálfsblekking-
arnar eru hliðstæðar og þeim tekst báð-
um að leggja líf sitt í rúst þar til ekki
stendur steinn yfír steini. Hálfdani
Fergussyni hlotnast hins vegar „sú ein-
kennilega náð“ að vera viðstaddur eigin
jarðarför en slíkt gat Friðþjófur einungis
látið sig dreyma um:
Svo er sagt að margir þrái að storka ör-
lögunum með því að vera viðstaddir
eigin jarðarför. Ég er þess fullviss að
mér muni ekki hlotnast sú einkenni-
lega náð fremur en öðrum dauðlegum
mönnum. Með því að rita eftirmaeli
um mig sjálfan fer ég þó nálægt því að
vera við eigin útför. Sjálfsagt vakir það
einnig fýrir mér að stjórna atburðarás
ffemur en að láta hana stjórna mér.
Fram til þessa hef ég haft mig of lítið í
frammi við að hafa áhrif á framvindu
lífs míns og nú er svo komið að ég vil
nota síðasta tækifærið til þess að hafa
áhrif á gang mála. (Síðasta orðið bls.
103)
Tilvistarkreppa þeirra Hálfdans Ferg-
ussonar og Öldu ívarsen í Tímaþjófhum
á sér einnig vissar hliðstæður. Hún
ákveður að grafa sig lifandi eftir að elsk-
huginn hryggbrýtur hana og henni tekst
næstum jafn vel og Hálfdani að þurrka
sjálfa sig út af yfirborði jarðar. Hún beit-
ir að vísu ekki jafn klókindalegum að-
ferðum og hann, heldur leggst einfald-
lega í kör og bíður þess að dauðinn vitji
hennar og hefur dágóðan pilluskammt í
bakhöndinni ef henni tæki að leiðast
þófið. Hálfdani Fergussyni kemur ekki í
hug svo einföld lausn á lífsvanda sínum
enda er hann öllu flóknari og erfiðari
viðfangs því tilvera hans er háð þeirri
undarlegu þversögn að hann er í senn
lifandi og dauður.
Milli þessara þriggja sagna Steinunn-
ar Sigurðardóttur, Tímaþjófsins, Síðasta
orðsins og Hanami, virðast því liggja
ýmsir leyndir þræðir enda þótt sögurnar
séu afar ólíkar að efni, formi og stíl. I síð-
ustu skáldsögu Steinunnar á undan
Hanami, Hjartastað, má einnig greina
skylda þræði þótt dauðinn sé ekki meg-
instef þeirrar sögu. Þar kemur tilvistar-
kreppa aðalpersónunnar til af því að líf
hennar er reist á blekkingum um upp-
runa hennar sem smámsaman verður
knýjandi að afhjúpa.
Píslarsaga
Tilvistarangistin er eitt fyrirferðarmesta
stef í bókmenntum 20. aldar enda órjúf-
anlegur þáttur í glímu mannsins við að
finna lífi sínu tilgang og merkingu og
helst í hendur við ástarþrána og ótta-
blandna virðingu fyrir dauðanum. I
goðsögnum, trúarbrögðum og skáld-
142
www.mm.is
TMM 1998:3