Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Blaðsíða 100

KRISTJÁN B. JÓNASSON
því í engu frábrugðin bastarðinum sem þau runnu af í upphafi. í hvert skipti
sem rætt er um hvernig eigi að tryggja að „góðum“ listamönnum sé umbun-
að og hvernig eigi að tryggja að þeir vondu fái ekkert, þá brýst fram af fullum
þunga örvæntingin yfir því að ekki sé til neinn haldbær listi yfir snilldarverk,
engin stofnun sem sker úr um gæði. Menn og konur rísa upp og heimta að
málsmetandi aðilar komi saman og skipi höfundum og verkum í sæti. Eng-
inn þakkar fyrir frelsið til að búa sér til sína eigin lista. Frelsi sem er reyndar
óhugsandi án markaðarins og samkeppninnar. En menn vilja samkeppni
um að ná ákveðnu marki en ekki samkeppni á milli markmiða. Lexían af
þessari leiðinlegu umræðu um skiptingu auðs og vinsælda á listasviðinu er
því kannski sú að samkeppnin sem hún hefur upp til skýjanna er vængstýfð
samkeppni. Hún á að fara fram innan marka sem eiga að vera skilgreind
mjög nákvæmlega og sem eiga að vera áreiðanleg og traust. En drifkraftur
markaðssamfélagsins er einmitt að stoppa aldrei við slík mörk. Ef hægt er að
græða á fóstureyðingum, þá græðum við á fóstureyðingum. Ef hægt er að
græða á eymd, þá græðum við á eymd. Ef hægt er að græða á því að eyðileggja
lífríkið, rústa menningunni og eyðileggja lífsskilyrði bróðurhluta mann-
kyns, þá gerum við allt þetta. Kapítalisminn er ekki tamið dýr. Hann er gilda-
brjótur. Hvers vegna skildi það vera fyrirfram ákveðið í markaðssamfélagi
hvað „liggi vel“ og hvað ekki? Allt getur gerst. Daglega súpum við seyðið af
fegurð og skelfmgu þessarar grunnsetningar.
4. Gott plott
„Heild er það sem hefur upphaf, miðju og endi. Upphaf er það sem
fylgir ekki óhjákvæmilega á eftir einhverju öðru, en hefur hins vegar
eitthvað annað í för með sér sem eðlilega afleiðingu. Endir er aftur á
móti það sem hlýst af einhverju, annaðhvort óhjákvæmilega eða sam-
kvæmt venju, en á eftir því kemur ekkert annað. Miðja er það sem er
bæði á undan og eftir einhverju öðru. Þeir sem vel semja sögur mega
hvorki byrja þar sem verkast vill né enda hvar sem er, heldur verða
þeir að fara eftir ofangreindum reglum.“ Aristóteles: Utn skáld-
skaparlistina, 7.
I
Er þá öll baráttan til einskis? Heilt prógramm módernískrar fagurfræði í
meira en hundrað ár hefur enn ekki megnað að kveða söguþráðinn í kútinn.
öll and-aristótelísku manífestóin, öll tilviljanaverkin, epísku leikhúsin,
framandgervingarnár og nýskáldsögurnar og nú síðast Netið hafa þrátt fyrir
allt ekki náð að sveigja til hina járnhörðu, samanklöstruðu upphafs-
A
98
www.mm.is
TMM 1998:3