Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Blaðsíða 92

KRISTJÁN B. JÓNASSON
fór að vísu lítið fyrir henni hjá gyðingunum gömlu eða sporgöngumönnum
þeirra við Miðjarðarhafsbotn: I nýjustu útgáfum íslensku Biblíuþýðingar-
innar eru engin ummerki um orðið /samúð/ og orðin /samlíðan/, /hluttekn-
ing/ eða /mannúð/ líða svo sjaldan hjá að eftir því er tekið. Hins vegar skipta
ritningarstaðir þar sem minnst er á /sverð/ eða /reiði/ hundruðum. Það virð-
ist fremur lítill áhugi hafa verið á því að skilja „Hina“ í ísrael í gamla daga. En
„samlíðanin með Ástu Sóllilju“ stendur áfram á sínum stað og er snarpur
vöndur hverjum þeim sem fremur vill skilja en líða. Nonni litli sat í brekku
og leið með fóstursystur sinni og sú samverustund var kjarnastund, inntak
allrar mennsku, af því að hún grundvallaðist á hjarta en ekki hug. En eins og
alltaf þegar samúðin fer að grassera er eins og hún sé meiri þrá en reynd,
fremur ósk en uppfylling. Samúðarhugtakið byggist á samstillingu eins hug-
ar við annan fyrir tilstilli grátkirtlanna og það er allt sem er. Hvað svo? er
klassísk spurning á þannig augnablikum. Með öðrum orðum: Hvað og hver
segir að samúð sé heppilegasta leiðin til að ná sambandi við Ástu Sóllilju,
gyðingana í Gamla testamentinu eða aðrar skáldsagnapersónur? I raun ekk-
ert. Ekkert nema orð og aftur orð. Orð kennivaldsins; orð þeirra gömlu; orð
sem við höfum endalaust jórtrað á í von um að þau yrðu á endanum að fyll-
ingu. Því þegar á veruleikahólminn kemur er engin samlíðan; það er í hæsta
lagi skilningur, kannski smá vorkunnsemi og gott ef það er þá það. Hins veg-
ar er nóg af samúð í bókum. Enda velja flestir ritdómarar einmitt þessa leið
þegar meta á skáldverk. Þeir opna bók og skima strax eftir uppsprettum sam-
úðarinnar. Eftir litlum, grænum mosabungum þaðan sem meint samlíðan
höfundarins með örlögum persóna sinna, götunnar sinnar, þjóðarinnar og
mannkynsins alls seitlar fram og rennur í líki klingjandi bergvatns inn í þá
sjálfa og niður í brjóstið þar sem gráturinn liggur læstur í sálarberginu. Nái
þessi ljúfi straumur að ljúka því upp er tilgangnum náð. Geri hann ekki ann-
að en gæla við steininn hrapar bókin umsvifalaust í áliti. Hún lendir í flokki
með bókunum sem engan hittu í hjartastað en fengu í staðinn heilann til að
svima. I þeim er engin „samlíðan“ ogþótt samúðarhugsunin felist ekki hvað
síst í því að koma á sambandi við aðra menn og konur með hana að vopni -
líka þá sem ekki vilja láta hafa samúð með sér - eru vonbrigði ritdómarans
með þessa höfnun meiri en svo að hann megni að fyrirgefa verkinu. Ritdóm-
arinn hefur nefnilega sjálfur enga samúð. Hann ætlast aðeins til þess að verk-
ið hafi hana.
II
Bókmenntagagnrýnandi sem setur samúðina á oddinn hlýtur að ímynda sér
starf rithöfundarins sem stöðugt erfiði mannvinar. Rithöfundurinn vill fólki
vel og vinnur að því að veita samúð sinni með öllum og öllu inn í líf þeirra
90 www.mm.is TMM 1998:3
J