Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Blaðsíða 138

SIGRÍÐUR ÞORGEIRSDÓTTIR
ingar og tilburði til að steypa fólk í sama mót. Greining þeirra á heftandi og
kúgandi viðmiðum módernisma gerir þá ofurnæma á allar tilraunir til sköp-
unar heildarsýnar sem þeir telja merki um afturför og afturhald.
Áhersla póstmódernismans á mismun og fjölbreytni er tvíbent fyrirbæri.
Hún getur leitt til fjölhyggju sem verður handahófskennd þar sem allt er
leyfilegt, allt er gott, allt er viðurkennt. M.a.s. Nietzsche varaði fyrir meir en
100 árum við „óvirkri tómhyggju“ og sinnuleysi. Ef fjölhyggja þróast út í að
má út mismun og gera að engu viðmið til að meta mismun verður hún að
flathyggju. Hversdagslegur raunveruleiki okkar er til vitnis um það og sést
það hvað skýrast í slævandi áhrifum yfirþyrmandi offramboðs fjölmiðla.
Þegar við lok 19. aldar benti Nietzsche á hættuna og um leið vaxtarmögu-
leikana sem aukið rótleysi og stefnuleysi nútímamannsins býr honum. í
póstmódernískum kenningum hefur sú staðreynd að sjálfsveran á sér ekki
eins djúpar rætur í hefðum á tímum fjölhyggju og upplausnar viðmiða leitt
til breyttra hugmynda um tilurð og mótun sjálfsverunnar. Frá sjónarhóli
þeirra er viðhalda siðferðilegum og stjórnspekilegum viðmiðum um sjálfs-
veruna úr arfleifð upplýsingarheimspeki grafa hinar póstmódernísku kenn-
ingar undan sjálfsverunni. Af þeim sökum hafa kenningar Judith Butlers
legið undir ámæli fyrir að boða „dauða sjálfsverunnar“.
Hvað er átt við þegar sagt er að sjálfsveran sé dauð? Og hvernig tekur
módernísk heimspeki spádómum póstmódernista um dauða sjálfsverunn-
ar? Sjálfsveran er jú ein af kjarnahugmyndum þekkingarfræði, stjórnmála-
og samfélagsheimspeki, sem og siðfræði módernískrar heimspeki í anda
Kants. Sjálfsveran sem hin sjálffáða skynsemisvera er upphafsreitur þekk-
ingar og siðlegrar breytni einstaklinga í samfélagi. Hugum nú nánar að hug-
myndum póstmódernista eins og Butlers um sjálfsveruna, en hún setur fram
eina ýtarlegustu póstmódernísku kenningu síðari ára um skilyrði mótunar
sjálfsverunnar. Það má auðkenna kenningu Butlers sem hún setti fyrst fram í
frægri bók sinni Gender Trouble (Kynferðisvandi) sem „sterka“ tegund
póstmódernisma.10 Engu að síður tel ég að kenning Butlers um mótun
sjálfsverunnar sé til þess fallin að leiðrétta og endurbæta hefðbundnar
módernískar kenningar um sjálfsveruna. Þess utan fullyrði ég að kenning
hennar um upplausn sjálfsverunnar, sem merkir að hún smætti hana niður í
mótandi öfl sjálfsverunnar, leiðir til þess að hún lendir annars vegar í mót-
sögn við sjálfa sig og hins vegar í mótsögn við siðferðileg og stjórnspekileg
grunnviðmið módernískrar heimspeki.
Kenning Butlers um mótun sjálfsverunnar þjónar ákveðnum siðferðileg-
um og pólitískum tilgangi. Með henni áréttar Butler hina lýðræðislegu sann-
færingu um að við eigum að hafa jafnan rétt til að skapa okkur sem
136 www.mm.is TMM 1998:3
J