Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Blaðsíða 145

RITDÓMAR
skap vegast þessar andstæður á í sífellu
og vitna um djúpstæða þrá mannsins að
sigrast á dauðanum og öðlast hina full-
komnu sælu eilífs lífs. I trúarbókmennt-
um miðalda lögðu söguhetjur á sig ofur-
mannlegar píslir fyrir sannfæringu sína
og hlotnaðist fyrir vikið eilíft líf í sælu
himnaríkis. Píslardauðinn glæddi líf
þeirra merkingu og tilgangi.
Líf Hálfdans Fergussonar er einnig
háð þeirri þversögn að fá fyrst raunveru-
lega merkingu og inntak í „dauðanum“
og í „dauðanum" kynnist hann bæði ást-
inni og sælu eilífs lífs. í sögunni fá les-
endur þó ekki að kynnast neinu ofur-
menni heldur ósköp venjulegum
meðaljóni sem lifir heldur tíðinda-
snauðu lífi enda hvorki stórbrotin né
djúphyggin persóna. Höfundur hlífir
lesandanum við mjög nánum kynnum
af lífi hans enda er söguefnið umfram allt
hinn skáldaði eða ímyndaði dauðdagi og
spenna atburðarásarinnar felst í því
hvernig eða hvort Hálfdani takist að losa
sig út úr flækju þessarar martraðar,
hvort hann muni vakna aftur til lífsins og
þá með hvaða hætti.
Hálfdan hugsar út lausnina til hálfs
með því að gera fullkomna áætlun um
sviðsettan dauðdaga, og fær útsmogna
glæpamenn, þá Ormar og Natan, til að
útvega lík sem hægt er að jarða í hans
nafhi. En hvorki lesandann né Hálfdan
órar fyrir endalokunum; að hinn ímynd-
aði og loks sviðsetti dauði muni leiða
hinn lítilsiglda sendibílstjóra til frelsis,
ástar og hamingju; himnaríkissælu sem
hver meðal píslarvottur gæti verið fúll-
sæmdur af.
Þannig er sagan af Hálfdani
Fergussyni ekki einungis saga af þrá-
hyggju heldur er þetta saga af píslarvotti
sem lætur lífið fyrir óbilandi sannfær-
ingu sína... og kemst til himna að lokum
eftir ofurmannlegar raunir. í sögunni er
leikið með ýmis tákn og vísanir sem
tengjast merkingarsviði hefðbundins
kristilegs skilnings á dauða, upprisu og
eilífu lífi og blandað saman við hug-
myndir spíritista um framhaldslíf.
Dauði Hálfdans Fergussonar tengist
með einhverjum hætti öllum þessum
merkingarsviðum og sá sérkennilegi
samslátturveldurþví að dauðastríð hans
verður í senn táknrænt, fjarstæðukennt
og sannfærandi, þótt undir lokin sé engu
líkara en hinn dularfulli miðill, Drúsilla
Kjartansdóttir, sé í hlutverki örlaga-
nornar sem er að gera Hálfdan Ferg-
usson að leiksoppi og hafa hann að fífli.
Og þótt píslarsaga Hálfdans virðist á
köflum vera að leysast upp í þriggja
stjörnu trylli staðfesta endalok hennar
þann alvarlega undirtón og margræðni
sem sagan hefúr.
Hamskipti
Sagan um Hálfdan Fergusson er ekki öll
þar sem hún er séð fremur en Iíf og/eða
dauði aðalpersónunnar. Hún vísar í
hamskiptaminnið og það liggja leyndir
þræðir milli Hálfdans Fergussonar og
Gregors Samsa sem vaknaði einn morg-
uninn í líki pöddu og uppgötvaði að
furðu lítið hafði í rauninni breyst. í sög-
unni ríkir andrúmsloft sem minnir
einna helst á sögur Kafka þar sem sögu-
hetjan er læst inni í fjarstæðukenndum
og vonlausum aðstæðum og getur engin
áhrif haft á örlög sín. Munurinn er þó sá
að í sögu Steinunnar er vonarglæta þar
sem „sá dauðadæmdi“ sýnir óvænt
frumkvæði og hugdirfsku við að hafa
áhrif á gang mála.
Hamskiptaminnið er ef til vill best
fallið til að tjá andrúmsloft tímans undir
lok 20. aldar þar sem veröldin virðist
stödd í miðjum hamskiptum og óljóst
hvert stefnir. í nýrri franskri skáldsögu
eftir unga skáldkonu, Marie Darrieus-
secq sem hlaut nafnið Gylting í íslenskri
þýðingu er einnig leikið með ham-
skiptaminnið en þar breytist kona í svín í
bókstaflegri merkingu. Gyltingfdur þó í
sér öllu myrkari sýn en Hanami því þar
er heimurinn augljóslega á hverfanda
hveli og ragnarök í nánd. Saga Steinunn-
TMM 1998:3
www.mm.is
143