Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Qupperneq 30

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
Moral1. Slíkt lifir.“5 - Og nú, rúmum fjörutíu árum seinna, er ljóst að áhrif
Brechts hafa vissulega orðið meiri en hinna leikskáldanna tveggja.
Að sögn Barböru, dóttur Brechts, voru andlátsorð skáldsins Laflt mich in
Ruhe!-„Látiði mig í friði!“ - feiknarlega óskáldleg andlátsorð í samanburði
tilaðmynda við orð Goethes („Meira ljós“) eða Málfríðar Einarsdóttur („Nú
þarf stóran galdur").6 Ef skilja á orðin á þá leið - sem reyndar má draga í efa-
að það hafi verið hinsti vilji skáldsins að verk hans fengju að gleymast sem
fyrst, verður varla sagt að honum hafi orðið að þeirri ósk sinni. Skömmu eft ir
lát hans hófst firnamikil Brecht-vertíð sem stendur að nokkru leyti enn, ekki
síst utan Evrópu núorðið. Brecht varð um tíma einhver víðleiknasti höfund-
ur í heiminum, er jafnvel talinn hafa farið uppfyrir Shakespeare, og er raunar
ennþá í hópi þeirra höfunda sem mest eru leiknir.7 Leikhús- ogbókmennta-
fræðingar skrifuðu bækur, greinar og doktorsritgerðir á færibandi. Kenning-
ar Brechts um leiklist, pólitískt og heimspekilegt inntak verka hans - þetta,
jafnvel fremur en skáldverkin sjálf, varð teoríujöxlum og ,kjaftastéttum‘
óþrjótandi uppsprettulind.
Þegar líða tók á áttunda áratuginn fór hinsvegar að gæta nokkurrar
,Brecht-þreytu‘ í Þýskalandi. „Brecht ist tot,“ skrifaði Hellmuth Karasek
1978,8 um einni öld eftir að Nietzsche lýsti því yfir með sama orðalagi að
Guð væri dauður. Margir af helstu leikstjórum þýskum sem þá voru urðu
honum fráhverfir, að minnstakosti leikritunum frá útlegðarárunum sem af
flestum höfðu verið talin hans höfuðverk, en aðrir sneru sér að æskuverkun-
um. Leikrit hans voru þó enn vinsæl af almenningi, og annað gerðist um
svipað leyti: Ljóðskáldið Bertolt Brecht var enduruppgötvað og var að
margra dómi dýpra og endingarbetra en leikskáldið. Þá gætti áhrifa leik-
stjórans Brechts enn mjög mikið einsog margir af fremstu leikstjórum heims
á síðari hluta aldarinnar hafa vitnað um, og nægir þar að nefna menn einsog
Peter Brook hinn enska eða Giorgio Strehler á Ítalíu.9 Eftir hrun kommún-
ismans hafa svo ýmsir álitið, og sumir fagnað því, að nú væru dagar Brechts
einnig taldir. Fátt bendir þó til að svo sé.10
Ljóðskáldið
Brecht var ljóðskáld, leikskáld og leikstjóri og afkastamikill á öllum þessum
sviðum, sem reyndar eru mjög samtvinnuð í verkum hans. Þannig eru áhrif
ljóðskáldsins auðsæ í leikritunum, ekki bara í söngvunum sem setja svo mik-
inn svip á flest þeirra heldur líka í þéttleika textans og málfari öllu. Leikskáld-
ið kemur víða fram í ljóðagerðinni, tilaðmynda á þá leið að mörg kvæða hans
eru Rollengedichte, það er að segja að ljóðmælandi er í rauninni leikpersóna
(í upphaflegri merkingu orðsins persóna, sem er ,leikaragríma‘), viðrar
28
www.mm.is
TMM 1998:4