Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 57

AÐ TJALDABAKI 1 IÐNÓ VETURINN 1934-35
laðaði til sín unga listamenn og var bóhem fram í fingurgóma. Tókst náin
vinátta með þeim Gunnari og Ib, sem veitti honum aðgang að eftirlátnum
gögnum Jóhanns og gerði hann að erfingja sínum áður en hún dó. Afhenti
Gunnar Landsbókasafni íslands alla pappíra Jóhanns eftir stríð. Það var
einnig af hans hvötum, að Ib skrifaði endurminningar sínar, Mindenes bes0g,
sem komu út á dönsku 1932 og íslensku 1947.
Um skeið vann Gunnar einnig að því að búa til prentunar ritsafn Jóhanns,
sem áformað var að kæmi út hjá Gyldendal. Varð vinna hans að því til þess,
að þeir Lárus Sigurbjörnsson tóku upp samband.10 Lárus, sem átti eftir að
verða helsti brautryðjandi íslenskra leiksögurannsókna, var þá ungur og at-
kvæðamikill í Leikfélagi Reykjavíkur. Hann var formaður þess frá 1933-35
og réð Gunnar seinni veturinn sem aðalleikstjóra félagsins. Setti Gunnar þá á
svið fimm af sex sýningum leikársins. Af fyrirhugaðri heildarútgáfu á verk-
um Jóhanns Sigurjónssonar í Danmörku varð hins vegar aldrei; Gyldendal
treysti sér ekki í hana, þegar á hólminn kom. Vinna Gunnars nýttist þó Máli
og menningu við útgáfuna á ritsafni Jóhanns árið 1940.11
Því er ekki að leyna, að listamannsferill Gunnars í Danmörku var þyrnum
stráðum. Eftir skipbrot Kammerspilscenen var hann ráðinn að Konunglega
leikhúsinu einn vetur, en fékk þar hin lítilfjörlegustu verkefni, sem urðu
honum til engrar frægðar.12 Að lokinni dvöl sinni á íslandi var hann ráðinn
leikstjóri í Árósum veturinn 1935-36, þar sem hann setti m.a. Pétur Gautá
svið. Eftir það er ekki að sjá, að honum hafi boðist fleiri verkefni við dönsk at-
vinnuleikhús. Á seinni hluta fimmta áratugarins starfaði hann nokkuð með
áhugaleikurum á vegum danska kommúnistaflokksins, sem hann gekk í
haustið 1945. Einnig setti hann á svið leikrit Jóhanns Bóndann á Hrauni með
þýskum flóttamönnum sem þá var margt af í Danmörku. Gunnar var sann-
færður kommúnisti og mun ekki, eftir bréfum hans og öðrum skrifum að
dæma, hafa efast nokkru sinni um lokasigur Sovétríkjanna í viðureign þeirra
við kapítalismann.
Eftir að allar leiðir höfðu lokast honum í leikhúsinu, fann hann kröftum
sínum framrás í kvikmyndagerð, sem fýrr er nefnt. Hafði hann nóg að starfa
við hana á öllum fimmta áratugnum, enda var gróska þá mikil í danskri
heimildamyndagerð. Á sama tíma voru gefnar út þrjár skáldsögur eftir hann,
tvær um söguleg efni, Drama pá slottet (1944), Den nogne Sten (1945) ogein
glæpasaga, Hvem dommer? (1946). Batt Gunnar miklar vonir við þær, og olli
það honum sárum vonbrigðum, hversu daufar undirtektir þær fengu.13 í
Danmörku er nafn hans nú algerlega gleymt; hans er t.d. hvorki minnst í
hinu mikla mannfræðiverki Dana, Dansk biografisk leksikon, né vönduðu yf-
irlitsriti um danska leiksögu, sem kom út fyrir nokkrum árum, Dansk
teaterhistorie (Kbh. 1992).
TMM 1998:4
www.mm.is
55