Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 49

BERTOLT BRECHT 1898-1998
Ég get ekki ímyndað mér að Laxness teldi þetta óvinsamlega af-
stöðu í sinn garð. Kannski ættuð þér að tjá Laxness að þér hafið orðið
var við þetta sjónarmið í stjórn Listaakademíunnar.56
I minningargrein Halldórs um Brecht látinn kemur fram góð þekking á
Brecht og vinnuaðferðum hans.57 Hann fjallar nokkuð um borgaralegan
uppruna Brechts og afleiðingar þess uppruna fyrir verk hans; einnig um það
hvað Brecht var bundinn leikhúsi nánum böndum: „Leiksvið var honum
eins óánveranlegt verkfæri og flestum höfundum er penni og pappír.“ Lok
greinarinnar eru með því fallegasta sem um Brecht hefur verið ritað, og er þá
mikið sagt.
Hve lengi endast verk?58
Bertolt Brecht er eitt af stóru nöfnunum í sögu bókmennta og lista á þessari
öld. Það verður varla vefengt með rökum, þó um sinn hafi verið leitast við að
beina umræðunni frá verkum hans. Þó að áhrifa hans gæti minna en áður hjá
iðkendum bókmennta og lista er hann enn afar mikið lesinn og leikinn. Þá er
hann í hópi þeirra höfunda aldarinnar sem fræðimönnum hefur þótt hvað
mestur slægur í að rannsaka. Fyrir því eru margar ástæður: fjölbreytileiki
verksins sem eftir hann liggur; pólitísk, heimspekileg og fagurfræðileg álita-
mál af margvíslegu tagi; rittengsl verkanna við forna og nýja bókmennta-
hefð; vinnulag Brechts.
Árið 1964 vitnaði Max Frisch í ræðu í þessi orð Brechts: „En þeir sem ríktu
/ hefðu setið í hægara sæti án mín, sú var mín von.“ Frisch kvaðst leyfa sér að
efast um að nokkur maður af þeim milljónum áhorfenda sem séð hefðu
Brecht-sýningar hefði tekið pólitískum sinnaskiptum við það, og taldi að
Brecht nyti þá þegar „hins fullkomna áhrifaleysis klassísks höfundar“.59
Ýmsum þótti sem þetta væri nokkuð djúpt tekið í árinni, en þess ber að gæta
að Frisch var einkum að lýsa almennri vantrú sinni á mátt lista til að hafa
pólitísk áhrif. Á afmælisárinu hafa margir Þjóðverjar vitnað um reynslu sína
af Brecht og afstöðu til verka hans, og viðbrögðin minna óneitanlega oft á
það sem sjá má þegar klassískur höfundur á í hlut. Sumir hafa tíundað í
hjartnæmum orðum hvernig þeir hafi verið hrelldir með verkum hans í
skóla, þar sem þau voru skyldulesning, og bólusettir fyrir lífstíð gegn Brecht,
en aðrir hafa öllu jákvæðari sögu að segja. „í Brecht vitnum við, vitandi og
óafvitandi, næstumþví daglega,“ skrifar helsti bókmenntapáfi Þjóðverja,
Marcel Reich-Ranicki,60 og kemur þar orðum að því sem sennilega er mest
áberandi um áhrif Brechts í Þýskalandi nú: hvernig setningar og orðalag sem
frá honum er runnið hefur síast inní mál manna.
TMM 1998:4
www.mm.is
47