Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 126

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
frá þeim greint áður og þau eru sáralítið frumleg heldur: David Harvey rær
meðal annars á sömu mið í víðlesinni bók sem víða er kennd í háskólum.54
En aftur að ósamkvæmninni: Það er að vísu rétt hjá Gunnari Páli að af-
stæðishyggjumenn þekkja ýmsa útvegi til að tjá stefnu sína án þess að sjálf
lýsing hennar verði sjálfskæð. Hitt fer óleynt að póstmódernistar lenda iðu-
lega í mótsögn við sjálfa sig; það eru meðal annars ein helstu rök Sigríðar
Þorgeirsdóttur gegn „sterkum“ póstmódernisma.55 Gunnar J. Árnason af-
hjúpaði eitt lítið dæmi um þetta í listgagnrýni í sumar er hann tók Ólaf Gísla-
son á beinið fyrir póstmóderníska málaíylgju í sýningarskrá alþjóðlegrar
samsýningar: „Það sem gerir manni oft erfitt fyrir að taka slíkan málflutning
alvarlega“, segir Gunnar, „er þegar menn lýsa digurbarkalega yfir að tími al-
hæfmga sé liðinn, eða eins og Ólafur orðar það, ‘algildur sannleikur og algilt
sjónarhorn á heiminn er ekki til’, en koma síðan með, í sömu andrá, hrikaleg-
ar alhæfingar, eins og þá að öll persónuleg sjónarhorn séu ómöguleg, enginn
stíll, aðeins lúnar og útjaskaðar stælingar.“56 Annað dæmi má þiggja úr
nýlegum ritdómi um þrjú lofgerðarrit um póstmódernisma í menntamál-
um þar sem ritdómarinn vekur athygli á því að póstmódernistarnir geri sér
aftur og aftur mat úr hversdagslega reynsZuhugtakinu sem þeim sé þó í orði
mest kappsmál að úthúða. Hver getur enda verið grundvöllur alls náms ef
ekki hin hversdagslega reynsla barnsins af umheiminum?57
En er ekki ásökun um ósamkvæmni gagnrýni á orðin tóm? Sú var tíð að
Þorsteinn Gylfason kenndi okkur að það væri tilvísunin til hins ytri veruleika
(er póstmódernistar hafna) sem ylli því að við hlytum að forðast ósam-
kvæmni. Við nytum okkar einfaldlega ekki í daglega lífinu með djöful ósam-
kvæmninnar í dragi enda væri hún ekki aðeins formlegt vandamál heldur
leiddi meðal annars í raun til „mistaka og vonsvika“.58
Ég stakk í lok greinaflokks míns upp á þeirri sálrænu skýringu á póst-
módernismanum, í anda Sigurðar Nordal, að það hefði orðið hlutskipti
margra mætra manna (svo sem gamla Trotskyistans Lyotards) að gleypa í
æsku í sig kreddur sem seinna hafi orðið sem „bögglað roð fýrir brjósti
þeirra“ og þeir loks hafnað án þess að verða lausir við eftirstöðvarnar. Þeir
hafi reynt að hrista þær af sér með yfirborðsvisku en eftir hafi setið niður-
bældur ótti við öll trúarbrögð sem í raun sé ekki annað en umhverfð kreddu-
festa (KK-1, X). Það styður mál mitt að póstmódernistar koma iðulega upp
um sig sem laumuskynsemingar: Þröstur Helgason viðurkennir þannig að
fólk eigi sér „þá ósk heitasta að finna einhverja merkingu í öllu þessu kraðaki
af textum, undirtextum og yfirtextum, huldutextum, neðanmálstextum" og
að póstmódernisminn sé ekki annað en millibilsástand þar sem „við erum að
endurmeta hlutina hægt og yfirvegað, rífa niður svo að við getum hugsan-
lega komist inn að einhverjum kjarna, á einhvern grunn sem hægt er að
124
www.mm.is
TMM 1998:4