Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 48

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
Laxness og Brecht
Brecht átti góðan vin á íslandi þar sem Halldór Kiljan Laxness var. Margt er á
huldu um persónuleg kynni þeirra, en árið 1931 kaupir Halldór Hús-
postilluna, fyrstu ljóðabók Brechts, í Leipzig51 og þýðing hans á „Barna-
morðíngjanum Maríu Farrar" kemur svo í Rétti 1935. Tveim árum síðar
birtist þýðing hans á smásögunni „L’homme statue“, einnig í Rétti. Telja má
næsta víst að hann fylgist síðan með því sem frá Brecht kemur á næstu árum
og líklegt að hann hafi eignast bæði Túskildingsrómaninn og kvæðasöfnin
tvö frá útlegðarárum Brechts í Evrópu, Söngva kvœði kórljóð og Svendborgar-
kvœði. Fróðlegt væri að vita hvort þeir hafa hist á meðan Brecht bjó á Norð-
urlöndum - það er ekki ósennilegt því Halldór var mikið á ferðinni - en hitt
er víst að árið 1939 útvegar Halldór Brecht landvistarleyfi á íslandi að beiðni
danska rithöfundasambandsins.52 Brecht kýs hinsvegar að fara til Svíþjóðar
þegar honum býðst það skömmu síðar. (í ársbyrjun 1940 skrifar hann þó
dönskum vini sínum: „Hafið þér nokkurt samband við Island? Ég held að
það væri land fyrir mann einsog mig.“53) Frá því um 1950 er Halldór gestur
hans í Berlín, og ekki er ólíklegt að fordæmi Brechts hafi orðið honum hvatn-
ing til að reyna sjálfur fyrir sér um leikritun, þó hann geri reyndar lítið úr því
í viðtali við íslenska sjónvarpið.54
í ritum Brechts er tvívegis minnst á Halldór Laxness. í bæði skiptin er
Silfurtunglið tilefnið. Brecht sá leikritið í Moskvu 1955 og í maí það ár ritar
hann í dagbók sína:
Silfurtunglið eftir Laxness í Malí-leikhúsinu. Leikrit hins frábæra
prósahöfundar veldur vonbrigðum, inntak þess og form gamaldags.
Groddaleg sýning með miðlungsleikurum, yfirdrifmn natúralismi.
Nákvæmlega það sem Staníslavskí barðist á móti.5-"’
Seinni staðurinn er bréf til Peters Huchel, ritstjóra bókmenntaritsins Sinn
und Form, frá því í febrúar 1956. Þýðandi Silfurtunglsins á þýsku hafði sent
Brecht eintak af leikritinu án vitundar Laxness. Hann endursendi handritið
en skrifaði á það ,Antinorastoff, það er að segja að verkið gengi í berhögg við
Nóru í Brúðuheimili Ibsens. Bréfið er í senn til marks um mat Brechts á Hall-
dóri og skilning hans, eða misskilning, á leikritinu:
Kæri Huchel,
þér vitið að ég met Laxness afar mikils. Ég lít á hann sem stórskáld og
sérstakan vin minn, en það er þó hæpið að við getum prentað leikrit-
ið. Allt sem hér fer á svið er tekið sem boðskapur og skoðanir og les-
endur mundu einfaldlega halda að verið væri að boða þeim þá
kenningu að ósiðlegra sé að gerast listamaður en að vera húsmóðir -
hversu andlega ófullnægjandi sem líf hennar kann að vera.
46
www.mm.is
TMM 1998:4