Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Side 121

LEIÐINLEGT ER MYRKR/Ð
Platón sá að sönnu hnignun í hverju horni en Aristóteles var til að mynda á
öðru máli: Fyrir honum var öllum „verundum“ í blóð borinn efniviður og
vaxtarafl til að raungera eðli sitt: Allt stefndi að auknu ágæti hvar sem var í
náttúrunni og mannlífinu, í áttina að lokamarkinu (telos), „enda er tíminn
fúndvís og góður samverkamaður í slíkum verkum.“ Jafnvel heimspekin,
þegar hún var „ung“, hjalaði ógreinilega eins og barn. Þekkt er hugmynd
Aristótelesar um þróun samfélagsins ffá íjölskyldu, um þorp og að borgríki
sem heldur velli vegna hins góða lífs sem það styður og er þar innan
seilingar.38 í fáum orðum sagt er Aristóteles dæmigerður framfarasinni sem
beitir hugtökum hliðstæðum okkar (epidosis, accessió) um framþróun bók-
vits, verksvits og siðvits. Hann trúði að sönnu ekki á „endalausar ff amfarir“;
en ef það á að vera mælikvarði á framfaratrú þá voru aðrir fornaldarspeking-
ar (svo sem Anaxagoras og Seneca) sem slíku trúðu.39
Póstmódernistar hafna því ekki aðeins að framfara sé að vænta heldur
einnig að framfarir hafi orðið á nokkrum sviðum; þeir „afbyggja“ sjálft
framfarahugtakið og ganga þannig lengra en nokkurn tímann von Wright
(ég veit ekki um Gunnar Pál). Um þá eymdarheimspeki mætti skrifa langt
mál. Það ætti að minnsta kosti ekki að vera þung raun að sannfæra okkur
íslendinga um að ffamfarir hafi orðið jafnt í velsæld sem siðferði frá samfé-
lagi Íslandsklukkunnarírim á ofanverða 20. öld. En sleppum slíkum augljós-
um reyndarrökum; gefum okkur jafnvel að þau séu að stórum hluta ekki
annað en happlaus einfeldni ímyndunarinnar. Eftir stendur sú skoðun, sem
Kant kallaði nauðsynlega en ósannanlega forsendu virkrar skynsemi, að
framfarir gœtu orðið: „Vonin um betri tíma, sem er sjálf forsenda þess að
mannshjartað hafi nokkru sinni fundið hjá sér sanna hvöt til að stuðla að
heill mannkyns, hefur ætíð mótað athafnir rétthugsandi fólks.“40
Hvar væru Stephan G. og Þorsteinn Erlingsson og hvers virði væri öll sið-
fræðin - já, yfirleitt allt bollok okkar mannanna - ef ekki væri vonin um betri
heim?
5. Frjálslyndi og Rawls
Er þá röðin komin að eina umræðuefninu sem telja má verulega spennandi á
mælikvarða nútíma alfaraleiðar-heimspeki. Forsagan er þessi:
í greinaflokki mínum lagði ég áherslu á að skilja bæri á milli frjálslyndrar
(,,liberal“) jjölhyggju (,,pluralism“) eða fjölmenningarstefnu („multicultural-
ism“) annars vegar og hins vegar póstmódernísks afbrigðis hennar. Sam-
kvæmt frjálslyndu fjölhyggjunni, sem meðal annars er orðin nokkurs konar
opinber stjórnmálaheimspeki í Bandaríkjunum, eigum við að læra að sýna
TMM 1998:4
www.mm.is
119