Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 86

GYRÐIR ELÍASSON
William Morris. Undirritaður veit að vísu ekki hvort Guðmundur var sósí-
alisti einsog Morris, og hefur gengið erfiðlega að fá upp hvort hann tilheyrði
yfirleitt einhverjum hópi á leikvangi stjórnmálanna - eða hvort hann gerði
einsog H.C. Andersen og skipti sér ekkert af pólitík. Það er alls ekki svo galin
afstaða fyrir skáld, sem oftast hafa heldur ekki hundsvit á þeirri tík. En getur
verið að hik hans við að taka afstöðu um miðja öldina í þeim málum hér,
þegar flestir skiptust í tvær andstæðar fylkingar, hafi haft áhrif síðar meir,
hann hafi verið sniðgenginn á þeim forsendum, einsog dottið milli þils og
veggjar? Önnur skýring sem heyrst hefur um þá gleymsku sem nú lykur um
nafn hans, er sú að hann hafi gert þau mistök að flytja til Akureyrar, og þar
gleymist allir nema Davíð og Matthías! Það sannasta í þessu mun þó vera að
Guðmundur var mjög hlédrægur maður, og gerði ekkert til að ýta sér áfram.
Einnig kemur hann fram á miklu breytingaskeiði, þegar þjóðfélagið og
skáldskapurinn sæta gagngerri umsköpun. Hann tilheyrir gamla bænda-
samfélaginu í anda á vissan hátt, þótt hann sé alls enginn íhaldsmaður á því
sviði og sjái sannarlega galla á hinum forna og hverfandi tíma. En hann
sleppur ekki frá honum samt, og vill ekki sleppa frá honum að öllu leyti - þar
er sál hans hálf. Og þegar formbyltingin í kveðskapnum kemur upp, er hann
kominn um fimmtugt, og „liggur eftir“ með sín rímuðu ljóð. Þó var það eins
með hann þar; hann forsmáði ekki framlag nýja tímans. Hann talar af mikilli
sanngirni um formbyltingarskáld í sjálfsævisögu sinni, þótt honum hafi ekki
fundist taka því að fylgja þeim eftir, eða hafi ekki treyst sér til þess. En líklega
er þar að nokkru fengin skýringin á því að hann fer að fást við sagnagerð
kominn á sjötugsaldur. Honum fannst Ijóðið - einsog það horfði við honum
- hafa misst mátt sinn, og í stað þess að leysa upp hættina sneri hann sér alveg
að öðru formi. Barátta manna um form og formleysi virðist hafa tekið á
hann um of, enda er ljóst af öllu að hann hefur verið viðkvæmur maður, og
dulur. En einsog áður hefur verið sagt flutti hann með sér ýmsar eigindir
ljóða sinna yfir í sögurnar; náttúrumystíkina og hárfín blæbrigði í notkun
orða. Þessi atriði gefa sögum hans einstakt andrúmsloft. Guðmundur er oft
fínlegur, jafnvel það sem einhverntíma hefði verið kallað kvenlegur, en það
má tæpast lengur - þegar öllum „gildum“ hefur verið snúið við. Hinsvegar
verður því ekki neitað að ljóð hans leiða oft hugann að skáldkonum fremur
en skáldbræðrum hans, t.d. má fmna þar ákveðinn skyldleika við Ólöfu frá
Hlöðum, þó það kunni að sýnast langsótt.
Næstum allt hans lífsverk á bókum er mótað af sama „heiminum,“ Langa-
dalnum fýrir norðan, sem speglar um leið allt mannlíf - ef ekki vísvitandi, þá
einsog óvart. Og fljótið Blanda, fljót dauðans og lífsins í senn, rennur um
flestar síður. Hann er fljótsdýrkandi af svipuðum toga og Tómas Guð-
mundsson og Ólafur Jóh. Sigurðsson. Eftilvill eru þetta leifar af náttúru-
84
www.mm.is
TMM 1998:4