Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 44

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
orðalag annarra er hæpið að tala um ritstuld ef um raunverulega nýsköpun
er að ræða. „Eitthvað verður maður að hafa til að standa á áður en maður
byrjar á bók,“ sagði Halldór Laxness þegar hann var spurður um notkun sína
á dagbókum Magnúsar Hjaltasonar í Heitnsljósi,40
Tiltölulega fá leikrit Brechts eru að öllu leyti sjálfstæð. Að baki flestra
þeirra er einhver fyrirmynd. í skáldverkum sínum gengur hann að sjálfsögðu
í þýska arfleifð - ekki síst til skopstælingar - en meira þó í ensk-ameríska,
nokkuð í franska, og mikið í kínverska og japanska hefð, svo dæmi séu tekin.
En þegar betur er að gáð kemur nánast alltaf í ljós að fýrirmyndirnar eru fyrst
og fremst kveikja, gjarna á þann veg að hann ritar gegn þeim, og útkoman
verður mjög ólík. Það gildir jafnt um Baal sem Krítarhringinn svo tvö dæmi
séu tekin, annað við upphafið en hitt seint á ferli hans. Þessi tilhneiging er
greinilega skyld þeirri þörf hans, sem lýst er nokkuð hér að framan, að vinna
með öðru fólki. Það er hinsvegar misskilningur að þetta þýði að hann sé ekki
höfundur verka sinna.
Afhverju setja menn saman bók á borð við Brecht og kompanP. Því er ekki
alveg auðsvarað. Tilgangurinn er að minnstakosti ekki sá að bera sannleik-
anum vitni, til þess er hneigðin of römm svo vitnisburður bókarinnar verður
allur skakkur. Reyndar má hún teljast akademískt hneyksli því höfundur
hefur mjólkað ýmsa virtustu vísindasjóði heims til að semja rit sem enginn
fræðimaður getur tekið mark á. Hinsvegar er bókin til þess fallin að slá ryki í
augu þeirra sem lítt þekkj a til Brechts og þeim er kannski ekki láandi þó þeir
taki Fuegi trúanlegan. Þeir þurfa þó raunar að trúa ansi miklu. Tilaðmynda
því að Brecht hafi verið nánast óskrifandi. Að þetta varmenni og afstyrmi í
mannsmynd, sem vekur óhugnað okkar, hafi verið elskaður ofurheitt af
fjölda gáfaðra kvenna og átt létt með að laða að sér mikla hæfileikamenn.
Fuegi þótti í upphafi nokkuð ógagnrýninn á Brecht,41 en breytingin úr
líkvini í líkræningja og líkætu er alþekkt sálfræðilegt fyrirbæri. Bersýnilega er
mikil freisting fýrir karla að slá sig til riddara og ríða á hinni voldugu bylgju
femínismans. Sömuleiðis hlýtur að vera freistandi fyrir prófessor í bók-
menntum að valda straumhvörfum í bókmenntasögunni, og líklegt til mik-
illar sölu að skrifaða mergjaða bók þar sem frægur maður er tættur í sundur
og sekur fundinn um níðingsverk.
Brecht og kommúnisminn
Til eru þeir menn sem álíta að Brecht og fleiri höfundar hafi fyrirgert öllum
trúverðugleika afþví þeir voru kommúnistar. Kommúnisminn er hruninn,
uppvís að herfilegum glæpum, þarf frekar vitnanna við? Til eru einnig þeir
menn hér á landi, sennilega ekki mjög margir þó, sem telja að Halldór Kiljan
42
www.mm.is
TMM 1998:4