Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 135

RITDÓMAR
einnig til þess að hér er á ferð ein undir-
tegund sjálfsævisögunnar; ævisaga skálds.
Sjálfsævisögur fjalla oft á einn eða
annan hátt um það að skrifa sjálfsævi-
sögur og Guðbergur byrjar á því í aðfara-
orðum eins og svo margir sjálfsævisögu-
höfimdar á undan honum að setja
okkur, lesendum, ramma, sem um leið
að vera eins konar fagurffæðileg stefnu-
skrá virkar einnig sem trygging gegn
smásmugulegum athugasemdum um
nákvæmni og sannleiksgildi atburðanna
sem sagt er frá. Með þessari nýyrðasmíð
fjarlægir hann sig frá hinni hefðbundnu
íslensku ævisögu; „opinskáum" játn-
ingabókum, viðtalsbókum og sendi-
herrafrúm sem segja frá, og í raun frá
sinni eigin viðtalsbók sem kom út fyrir
nokkrum árum. I gegnum allt verkið er
meðvitund um þann skáldskap sem er
hluti af minninu og það skáldskaparferli
að setja minningar á blað, því segist hann
„leita að sögum sem ég veit að finnast
ekki í sinni réttu mynd, enda hef ég aldrei
týnt þeim heldur breytt; hins vegar
verður að færa þær úr sínu eðlilega hug-
læga efni í óeðlilegan búning málsins"
(bls. 16).
Verkinu er skipt í tvo þætti; sá fyrri í
tveimur köflum og ívið lengri ber titilinn
Faðir og móðir og sá seinni Dulmagn
bernskunnar. í fýrri hlutanum fléttar
hann eigin minningum saman við
minningar foreldra sinna. I fyrsta kafla
tengir hann smíði æskuheimilis síns og
atvik úr lífi föður síns og í öðrum kafla
segir hann undan og ofan af æsku móður
sinnar. Seinni hlutinn samanstendur af
sex stuttum þáttum um atvik úr bernsku
hans, sem af ýmsum ástæðum hann
velur til frásagnar. Þau eru á margan hátt
bæði dularfull og mögnuð, sum lítt út-
skýrð, önnur litlar allegóríur um skáld-
skaparsýn hans.
Minnishús
Sagan hefst á því að hann og faðir hans
leita báðir upphafsins. Guðberg langar
að kaupa hús foreldra sinna, æskuheim-
ilið, þegar faðir hans ákveður að flytja á
heimaslóðir sínar. Þetta hús sem faðir
hans byggði er áþreifanlegur minnis-
varði um fortíðina, það geymir æsku
hans alla og minnir á þau sterku tengsl
minnis og rýmis sem hafa verið sjálfs-
ævisöguhöfúndum hugleikin allt frá því
Stendhal teiknaði skissur af minningum
sínum. Þetta hús er í textanum eins
konar minnishús, miðpunktur og kjöl-
festa verksins, því flestar þær minningar
sem Guðbergur skrifar um tengjast
þessu húsi eða byggingu þess. En fýrst í
stað er faðir hans alls ekki á því að selja
honum húsið. Það er eins og Guðbergur
sé að kaupa höfundarréttinn á fortíðinni
og þeir þjarka um hvort það eigi nokkuð
að halda þeirri fortíð til haga. Það er ekki
fyrr en faðir hans flytur heim í þorpið sitt
að hann sleppir hendinni af húsinu og
öllum þeim tíma sem hann eyddi þar og
Guðbergi er frjálst að gera þennan stað
að sínum.
Það má segja að þetta hús gegni því
hlutverki sem Ijósmyndir þjóna oft í
ævisögum: það er uppspretta minninga
fyrir höfundinn og nákvæmar lýsingar á
innviðum þess og útliti virka sem eins
konar veruleikatenging fyrir lesandann
sem hugsar með sér „þetta er til, svona
var þetta“ rétt eins og þegar horft er á
ljósmynd. En það er einnig til önnur
mynd af þessu húsi. Guðbergur lýsir því
að Scheving málaði mynd af því og segir:
„í mínum augum var gildi þeirra svipað
en hvors með sínum hætti: annað húsið
var einungis fýrir augað, hitt fýrir okkúr
til að eiga heima í og sofa þar. Aftur á
móti gat maður haft hugann við hvort
tveggja“ (bls. 105-6). Húsið og myndin
af því eru jafn rétthá, rétt eins og mynd
föður hans af fjallinu fyrir ofan þorpið
hans sem alltaf fýlgir honum, jafnvel
þegar hann er kominn í þorpið sitt og
getur horft á fjallið út um gluggann, þá
nægir honum samt myndin. Og Guð-
bergur þegar hann skrifar sögu sína
hefur hugann við hvort tveggja, ævi sína
TMM 1998:4
133