Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Qupperneq 88

GYRÐIR ELÍASSON
1971 birtir hann þriðja smásagnasafn sitt, Rósinafrá Svartamó. Einsog bent
hefur verið á er það einkennandi fyrir nöfn á bókum hans hvernig rautt og
svart kallast á, og svo myrkur og ljós. Það gæti verið verkefni fyrir táknfræð-
inga að tengja þetta við innihald bókanna, lífstregann og dauðabeyginn, en
það verður ekki gert hér. í Rósinni frá Svartamó eru nokkrar sögur sem
standast samanburð við þær bestu í fyrri söfnunum tveimur, en í heildina
tekið er yfirbragðið ekki eins jafnt, og viðfangsefni og efnistök að nokkru
leyti kunnuglegri. Árið 1980 kemur svo síðasta ljóðabók hans, Draumur
undir hauststjörnum, frumort ljóð og þýdd, m.a. eru þar afbragðs þýðingar á
ljóðum eftir Thomas Hardy, Robert Louis Stevenson, Walter de la Mare,
Gustaf Fröding og kínverska fornskáldið Tu Fu. Og loks, árið 1982, þegar
hann skortir ár í áttrætt, gefur hann út síðasta smásagnasafn sitt, Tvœrfylli-
byttur að norðan. Það er fljótsagt í fullri hreinskilni að sú bók hefði kannski
verið „jafngóð óskrifuð,“ einsog einhver sagði um aðra bók. Titillinn segir
undir eins sitt. Sá sem hafði alla tíð valið hljómmikil og ljóðræn nöfn á bækur
sínar er hér kominn töluvert utanbrautar. Það jafnvægi sem hafði ríkt í sög-
um hans milli glettni og alvöru er brostið. Gamansemin er ekki lengur sjálf-
sprottin, og málið hefur glatað skýrum einfaldleika sínum. Aukþess eru um
of endurtekin stef úr fyrri bókum, án þess að um skapandi endurtekningu sé
að ræða. En þó nánast megi afskrifa þessa bók úr höfundarverki Guðmund-
ar, standa eftir þrjú góð smásagnasöfn, og ein vel frambærileg skáldsaga. Og
það er ekki svo lítið. Þess utan eru svo þrjár ljóðabækur, í fremstu röð í ljóða-
gerð síns tíma, burtséð frá rími eða rímleysu - enda eru í raun engin skil þar á
milli sem mark er takandi á.
Bæði ljóð og sögur Guðmundar hafa birst í sýnisbókum íslenskra bók-
mennta. Hann var auðvitað aldrei talinn til stóru spámannanna, og vildi
heldur ekki telja sig spámann, vann hljóður að sínu. En skáldvar hann mörg-
um fremur, hvort sem menn bera svo mælisnúrur að því heiti - og hrópa
„stórt“ og „smátt“ eftir atvikum (aðallega þó eigin sálarástandi). Hann var
einn þessara hógværu gullgerðarmanna sem óttast ekki nafnleysið, og laut
yfir dularfull leturtákn að kvöldi við glætu lampans. í upphafi var hér vitnað
til hendingar eftir gríska fornskáldið. Hún fýlgir sem tileinkun þýddu ljóði í
Drautni undir Hauststjörnum. Þau orð eiga vel við Guðmund og skáldskap
hans. Sjaldgæfri hlýju andar af síðum bóka hans, velvild til alls sem lifir - þær
eru samfelld barátta gegn mætti dauðans. Og hann bjó í húsi við veginn, fjar-
lægði sig aldrei lífinu.
86
www.mm.is
TMM 1998:4