Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 112

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
textum [...] því okkur dreymir um að finna staðgengil hinna miklu frum-
sagna sem við höfum svo lengi reitt okkur á, svo sem upplýsingarinnar og
marxismans, en hafa augljóslega brugðist.“ Raunin er hins vegar sú að nú er
„allt opið í báða enda. Við höfum texta en við þekkjum hvorki upphaf þeirra
né endi. Við höfum endalausar túlkanir en enga merkingu, enga endanlega
niðurstöðu.“ Sannleikur og kennivald eru bara spurningar um „samþykki
valdhafanna, það er veitt með samningi, það byggir ekki á náttúrulegri nauð-
syn heldur túlkun". Allt sem við „hugsum og segjum er (ritskoðað) afsprengi
menningarlegrar gerjunar í 200 ár [. . .] frumleiki er ekki til heldur aðeins
endurtekning [...] sjálf okkar er horfið og runnið ofan í pípulagnir sögu og
menningar þar sem orðræðan flæðir án afláts“.
I þriðju hugvekjunni14 nær hin sögulega greining tregrænu hámarki:
„Hugmyndasagan er ekki saga um framfarir, heldur fallvaltleika. Fyrir hvert
skref fram á við hefur maðurinn tekið eitt aftur á bak, sumir segja tvö [...]
Meira að segja afstæðiskenning Einsteins er varla orðin meira en ágætis ljóð“.
Kenning aldamótanna er því sú að engin kenning sé til sem hægt sé að reiða
sig á. Það er „kenningin um kenningarleysið.“
Þetta er póstmódernismi.
2.3. Þriðja ábenditigarskilgreining
Ég veit ekki um Gunnar Pál Árnason en Þorsteinn Gylfason þekkir ágætlega
til bandaríska heimspekingsins Richards Rorty, að minnsta kosti sem
hentispekings (,,pragmatista“).15 Á síðari árum hefur Rorty lagt æ minni
áherslu á hentispeki sína en þeim mun meiri á það að hann sé „póst-
módernískur, borgaralegur frjálslyndissinni“.16 Því fylgir andúð á öllu sem
heitir raunsæi, óbjöguð sýn á veruleikann, hið rétta sjónarhorn. í stað hlut-
lægni (sem er grilla) kemur samstaða, í stað sanranælis saramæli. Það er: Satt
er það sem fær brautargengi innan þess samfélags sem maður byggir. Önnur
samfélög hafa annan og jafngildan sannleika. Réttlæting er félagslegt hugtak,
ekki röklegt; og eini munurinn á þekkingu og skoðun sá hversu torvelt eða
auðvelt er að skapa samstöðu um viðkomandi sjónarmið. Engin sammann-
leg heimspeki eða vísindi eru til, aðeins ólíkar „bókmenntatúlkanir". í raun
er allt okkar líf og veröldin í kringum okkur „skáldskapur“. Enginn „sjálfráða
einstaklingur“ er til, ekkert „sameiginlegt manneðli“ og maðurinn hefur
ekkert það til að bera sem ekki er „afurð félagsmótunar". Allt tal um „hið
mannlega“ er óráðshjal.
Glöggt dæmi um vanþekkingu Gunnars Páls á póstmódernisma, sem
hann þykist vilja bera hönd fyrir, er sú bernska sannfæring hans að allir
menn hafi sameiginlegt eðli; þeir séu af einni tegund og það sé arfgerðin sem
110
www.mm.is
TMM 1998:4