Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Síða 124

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
og póstmódernískrar fjölhyggju hafi smám saman verið að mást út hjá
Rawls? Ég myndi þó skirrast við að kalla hann „póstmódernista“ enda lafir
hann enn á þeirri ærutaug- þeim eina Arkímedasarpunkti - að sáttargjörðin
láti í té algilda (formlega) kröfu um það í hverju pólitísk réttlœtingsé fólgin,
það er fyrir þá sem á annað borð kæra sig eitthvað um sanngirni. Rawls á hins
vegar engin svör við þeirri siðferðilegu gagnrýni að innan „vel skipuðu“ ríkj-
anna kunni að leynast minnihlutahópar og andófsmenn sem hafa aðra skoð-
un en ríkisvaldið, en hafa engan rétt til að halda henni fram, eða að blessuð
börnin sem fæðast inn í þessi ríki ættu kannski að eiga völ á öðru en einhliða
ítroðslu og skoðanakúgun.48 Ég hygg þó að vandi hans sé miklu stærri en
sem nemur þessum einstöku glöpum og að hann sé í raun vandi frjálslyndis-
stefnunnar sjálfrar. Eitt er að aðferðafræðin sem beitt er til að komast að nið-
urstöðum, jafnvægi ráðagerðarinnar („reflective equilibrium“), hefur
innbyggt afstæði; hana hef ég gagnrýnt á öðrum stað og mun ekki endurtaka
hér.49
Annað og miklu djúprættara vandamál er höfnun frjálslyndissinna á
manneðlishugtakinu eins og það birtist hvað skýrast hjá Aristótelesi. Þá er ég
ekki að tala um hið frumspekilega eða líffræðilega manneðlishugtak hans,
sem Gunnar Páll hefur langt mál um (GPÁ, 122), heldur, eins og Martha
Nussbaum útmálar í einhverri bestu heimspekiritgerð síðari ára,50
reyndarhugtakið sem umlykur hinn sameiginlega kjarna sagna og sanninda
ffá ólíkum tímum og stöðum um hvað það er að vera maður en ekki dýr eða
guð. Þetta er hugtakið sem Stephan G. reyndi að fanga með orðunum „hug-
umlíkir, hjartaskyldir“ og Aristóteles með hinni barnslega einföldu staðhæf-
ingu sinni: „Þegar við ferðumst utanlands má [. . .] sjá hversu kær og
náskyldur maður er manni.“51 Þetta hugtak er vissulega dregið „grófum
dráttum“,52 en það er samt þykkt og bitastætt í samanburði við hið þunna,
holdlausa persónuhugtak frjálslyndisstefnunnar sem á það á hættu að þynn-
ast út í nánast ekki neitt, eins og raunin er að verða hjá Rawls: leysast upp í
póstmódernískt tóm.
Við þurfum að reyna að skilja hina sameiginlegu þætti sem gera okkur að
mönnum: bókvit okkar, siðvit og verksvit, þroskaferil barnsins, líkamann
með líffræðilegt eðli sitt og arfgerð, kynhvötina, tungumálið, hæfileikann til
að eiga samskipti við annað fólk, til að hlæja og gráta - og svo sjálfan dauð-
leikann sem sífellt vofir yfir okkur. Síðan þurfum við á grundvelli þessa
manneðlis að koma okkur niður á það siðferði og stjórnmálakerfi er gerir
sem flestum kleift að öðlast farsæld; ég efast ekki um fremur en Nussbaum að
slíkt skipulag muni til dæmis krefjast mun meiri ríkisafskipta af heilbrigðis-
og menntakerfi en bandarískir frjálslyndissinnar vildu sætta sig við. En það
er ekki niðurstaða sem ætti að koma okkur Norðurlandabúum sérstaklega á
122
www.mm.is
TMM 1998:4