Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 83

GUÐMUNDUR FRÍMANN
var Magnús Ásgeirsson nefndur sem áhrifavaldur Guðmundar (og Magnús
hafði líka a.m.k. óbein áhrif á annan Guðmund, skáld úr Hvítársíðu, sem að
ýmsu leyti er skyldur Guðmundi Frímann). 1958 gefur Guðmundur Frí-
mann út bók með ljóðaþýðingum, Undir bergmálsjjöllum, sem geymir m.a.
snörun á Dorothy Parker, Rudyard Kipling, Tove Ditlevsen, Tom Kristen-
sen, Georg Trakl og Tarjei Vesaas. Þessi bók á Magnúsi mikið upp að inna,
bæði að vali og orðfæri, en það er vissulega ekki leiðum að líkjast, og ekki er
hægt að segja að Guðmundur hermi alveg eftir aðferðir Magnúsar. Hann er
sjálfstæðari en svo. Ári síðar gaf hann út safn þýddra smásagna, Ástaraugun,
þar sem enn má sjá svipblæ Magnúsar. í því safni eru sögur effir Maxím
Gorkí, Anton Tsjekhov, Rhys Davies, Erskine Caldwell o.fl. Þetta þýdda
sagnasafn varð honum einskonar skírsla á leið inn í sagnagerðina, og upp úr
sextugu tekur höfúndarverk hans þá sérkennilegu stefhu að hann leggur
ljóðagerð næstum af, en tekur til við frumsamið laust mál. (Þetta er að vísu
þveröfug þróun við þá Ólaf Jóhann og Hardy). Smásagnasöfnin urðu fiögur,
ogsvo skáldsagan Stúlkan úr Svartaskógi (1968). Sú ágæta stúlka varð vinsæl
meðal íslenskra lesenda á sinni tíð, en var svo óheppin að komast í kast við
Ólaf Jónsson gagnrýnanda sem fann henni allt til foráttu. Sannleikurinn er
þó sá að þetta er stórskemmtilegur róman, að öðrum kostum frátöldum.
Einkennilegur samruni af John Steinbeck og Guðrúnu frá Lundi, með
lýrískum sprettum inn á milli sem gefa ekki eftir því besta í kvæðum hans.
Kannski er þetta ekki „merk“ skáldsaga einsog stundum er sagt, en hún er þó
viðleitni hans til að taka til persónulegrar athugunar líf í sveit upp úr seinna
stríði; tilraun sem er tiltölulega laus við fegrun, mörkuð beiskju og von-
brigðum, ömurleika og afturhaldssemi í afskekktinni en líka uppfull af
fölskvalausri gleði sem enginn þekkir nema sá sem lifir lífinu. Orðnotkun og
stíll er oft undarlegt sambland nýrri orða og orða úr „gamla málinu" í Langa-
dalnum þar sem höfundur ólst upp. Guðmundur nýtir sér uppruna sinn að
ýmsu leyti á svipaðan hátt og William Heinesen. Og einsog hjá Heinesen ber
mikið á munnlegum stíl, hann er ekki tómt bókmál. Hann er minnugur þess
að „bókstafurinn deyðir, en andinn lífgar“.
í sjálfsævisögu Guðmundar, Þannig er ég-viljirðu vita það, sem út kom
1978, þegar höfundur var hálfáttræður, kemur hann þráfaldlega inn á uppá-
haldshöfunda sína, þá sem mótuðu hann í bernsku og á unglingsárum.
Fremstur meðal þeirra höfunda fer Knut Hamsun með Viktoríu upp á arm-
inn, og þeim sem les í Guðmundi kemur það ekki á óvart. Hvort þar er á ferð-
inni einhverskonar skyldleiki fremur en áhrif, verður að liggja milli hluta.
Næstir koma Mark Twain („fljótamaður“ einsog Guðmundur, þó hans fljót
væri að vísu allmiklu stærra en Blanda - sjálft Mississippi), sem hann vísar
svo til í smásögu í safninu Svartárdalssólin; rússneska skáldið Wladimir
TMM 1998:4
www.mm.is
81