Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Page 136

RITDÓMAR
og að skrifa um ævi sína, því segir hann:
„ég er ekki að endurheimta neitt heldur
skapa hliðstæðu" (bls. 11). Myndin af
húsinu, myndin af fjallinu og sagan af
ævinni, eru allt hliðstæður við veruleik-
ann, jafn réttháar en ekki það sama.
Uppmninn
„Sá maður er ekki til sem langaði ekki
að hverfa á ný til staðarins sem hann
kom frá, vegna þess að við fæðumst
ekki frjáls og glöð, þótt við höldum
það. Við fæðumst inn í ævilangt um-
komuleysi" (bls. 303).
Aðferð Guðbergs við að glíma við hið
ævilanga umkomuleysi er að setja í frá-
sagnarbúning ekki einungis sínar eigin
minningar, heldur líka minningar for-
eldra sinna og með því verða þær órjúf-
anlegur þáttur hans ævi og kynslóðirnar
renna saman í eina frásögu. í sjálfsævi-
sögum takast ævinlega á tvö tímaplön;
tími skriftanna (samtíðin) og tími at-
burðanna (æskan/fortíðin), en hjá Guð-
bergi bætist við þriðja tímaplanið; tími
æsku foreldranna. 1 verkinu renna í raun
saman tími æsku foreldra hans við æsku
hans og verða óaðgreinanlegir. Eins og
þegar móðir hans sagði honum sögur
rennur allt saman „í tíma frásögunnar,
eina tímann sem er í raun og veru til“
(bls. 167).
Guðbergur lýsir því að hann tali
stanslaust við foreldra sína í huganum
svo hann veit ekki lengur hvort það er
hann sem talar eða foreldrar hans sem
tala í gegnum hann (bls. 27). En í textan-
um er það einnig hann sem talar í gegn-
um foreldrana, hann gefur þeim mál,
segir sögu þeirra. I reynd hefur því rödd
hans alltaf yfirhöndina af því að það er
hann sem skrifar. En það má segja að
hann reyni að komast undan að hafa það
vald með því að eigna foreldrum sínum
hvernig hann er og hvernig skáldskapar-
sýn hans mótaðist og þar af leiðandi
hvernig hann skrifar um þau. Áhrifa-
máttur foreldra hans á hugsanir hans er
alltumvefjandi eins og hann sýnir fram á
í fyrsta dulmagninu þar sem móðir hans
hvíslar sig inn í heila hans með bæna-
lestri: „Ég geri mér grein fyrir að
mamma les ekki bænir í eyra mér, hún
lessjálfasighægtogsígandi inn íhugann
og hverfur djúpt í vitund mína. Þetta er
það sem galdrakerlingar gera“ (bls. 229).
Minningar hans og foreldra hans kallast
stöðugt á, og stundum erfitt að vita hvar
hans minning endar og þeirra tekur við.
Raddir foreldra hans í textanum eru há-
værar, þó þær komi í gegnum rödd höf-
undarins og bókin minnir stundum á
andaglasið sem var svo vinsælt í þorpinu
hans.
Verkfærakista, tölukrús og peninga-
krukka eru allt hlutir sem lifa nær sjálf-
stæðu lífi í þessu verki. Verkfærakistan er
yfirráðasvæði föðurins þar sem hárbeitt
og hættuleg verkfæri eru lokuð niður og
litlum drengjum ekki hleypt í. Tölukrús
móður hans er hins vegar allsnægtar-
horn full af dularfullum fýrirbærum og
peningakrukkan sem faðir hans skilur
eftir þegar hann fer í sveitina á sumrin er
tímamælir, svo þegar lækkar í henni þá
er ýmist kviðið fýrir að deyja úr hungri
eða hlakkað til að fá föðurinn heim.
Hlutverk þessara íláta og kista í textan-
um er margvíslegt, en eitt af því er að
opna ævisögu einstaklingsins og gera
hana að almennri sögu, því flestir feður
eiga verkfærakistur og tölukrúsir mæðra
eru sífelld uppspretta leikja og sagna.
Umfjöllunin um þessa hluti er gott
dæmi um hvernig hægt er með hugvits-
semi að gera hversdagslega hluti að mik-
ilvægum táknum fyrir eitthvað annað og
meira. Verkfærakistan verður að tákni
föðurins í textanum og tölukrúsin tákn
móðurinnar og því lýsir Guðbergur yfir
vonbrigðum sínum þegar hann upp-
götvar að faðir hans hefur hent tölu-
krúsinni eftir að móðir hans deyr og
segir við föður sinn: „Ég ætlaði að varð-
veita tölukrúsina og verkfærakistuna og
hella tölunum yfir verkfærin og hræra í
134
TMM 1998:4