Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 85

GUÐMUNDUR FRÍMANN
dóu úr berklum í upphafi aldarinnar, og flissa að foreldrum þeirra, væri allt í
lagi að hafa á sér andvara gagnvart slíkri menningu.
Ætti að nefna einkenni á sögum Guðmundar, væri hægt að tala um góð-
lyndi, jafnvel hjartahlýju (ef nota má slíkt orð á tímum þegar „óendanleikinn
þrengist um ellefu hugtök á sólarhring“), óvenjulegt sambland af kímni og
trega, og undirliggjandi dauðageig, sem þó er yfirleitt fleygaður einhvers-
konar lífstrú. Söguefni hans eru oft skuggaleg, og tónninn stundum annar-
lega þungur. Mér er ekki kunnugt um neitt úr ævi hans sem gæti skýrt
þennan lífstrega. Hinsvegar er auðfundið að hann er engin bókmenntaleg
uppgerð, heldur eiginleiki sem kemur innan frá. í sjálfsævisögu hans er fátt
sem gæti bent á orsök þessa þunglyndis annað en frásögn af unglingsstúlku
sem hann þekkti - og dó úr berklum. I annars næstum alltaf glettinni frásögn
sjálfsævisögunnar bregður þarna fyrir þessu dimmsýni, eða hvað á að kalla
það. Og einnig í lýsingum á umkomuleysi utangarðsfólks í sveitinni á upp-
vaxtarárum hans. Hann virðist hafa verið ofurnæmur íyrir lífi og örlögum
slíks fólks.
„Stórskáld er maður sem ratað hefur í miklar raunir,“ segir Halldór Lax-
ness í grein um tvö þingeysk skáld. Ekki stendur til að halda því fram hér að
Guðmundur Frímann hafi verið stórskáld, en hvað sem því líður: innra með
sér hafði hann ratað í miklar raunir.
Annað atriði, sem á lítið skylt við fyrrgreint og snertir tæplega bók-
menntalegt gildi, er dirfska hans í lýsingum á samskiptum manns og konu í
sögum sínum. Þessi dirfska fór jafnvel mjög fyrir brjóstið á sumum ritdóm-
urum, t.d. nefndi Ólafur Jónsson sögur hans „klámsögur.“ Það er að vísu
ákaflega íjarri sanni. Um tvítugt var Guðmundur í herbergi með Kristmanni
Guðmundssyni einn vetur (sem Sigurður Þórarinsson kallaði réttilega síðar
„hinn reyndasta mann“ í kvennamálum), kannski hefur það gert hann svona
ófeiminn í þeim efnum! Annars minna lýsingar hans meira á norska skáldið
Agnar Mykle. Engum þættu þetta djarfar frásagnir í dag, en þó gengur Guð-
mundur þarna lengra en flestir höfúndar hér á þeim tíma, og sögumenn hans
kvarta stundum um hræsni ogyfirdrepsskap gamla tímans í þessum efnum.
í sögum sínum er hann einsog munnhörpuleikari - heldur jafnvægi gam-
ansemi og trega, en í ljóðunum er tregi og jafnvel klökkvi allsráðandi. Hon-
um tekst samt oftast nær að stýra hjá tilfinningasemi, m.a. vegna afburðataka
á forminu.
Hugsanlega hefði Guðmundur getað orðið hvort sem var myndlistar-
maður eða skáld. Hann myndskreytir bækur sínar framan af, og bestu
myndirnar eru meira en snotrar. Og sem bókbindari var hann framúrskar-
andi listfengur, jafnvel svo að menn sendu til hans bækur hvaðanæva að til að
láta hann binda. Og húsgögn hans þóttu vönduð - fjölhæfnin fer að minna á
TMM 1998:4
www.mm.is
83