Náttúrufræðingurinn - 2010, Side 43

43
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Summary
Invertebrate assemblages in
Icelandic ponds
Knowledge of Icelandic freshwater eco-
systems has increased rapidly since the
latter part of the last century; our under-
standing has improved significantly
both on lotic and lentic ecosystems. The
significance of wetlands, ponds and
small lakes in the catchment ecology
has been given less attention.
Nevertheless, there were some funda-
mental faunistic studies carried out on
ponds during the last century. This pa-
per presents some preliminary data on a
comparative study carried out on pond
ecosystems in Iceland within different
geological formations and altitudes.
Three sites were located in highland ar-
eas, within a well vegetated area within
the neovolcanic zone (Þúfuver) and two
areas within older basaltic rock forma-
tions; in a well vegetated wetland area
(Holtavörðuheiði) and a sparsely vege-
tated area (Þorskafjarðarheiði). Add-
itionally, one lowland area was included
in Northwest Iceland (wetlands adja-
cent to Lake Hríshólsvatn in Beru-
fjörður). The main objectives were two-
fold: 1) to assess the local biodiversity of
invertebrate assemblages in ponds and
2) to evaluate if the biodiversity of in-
vertebrates in ponds reflects the geo-
graphical location of the selected study
areas. The diversity of invertebrates
ranged between 2 and 19 individual
species within an individual pond. The
total number of species within each area
was highest in Þorskafjarðarheiði (41), it
was nearly the same (32–33) within the
other highland areas (Holtavörðuheiði
and Þúfuver) and slightly lower within
the only lowland area in the wetlands
by L. Hríshólsvatn (28). A clear geo-
graphical segregation was between in-
dividual pond clusters, which demon-
strated that the variation in species
composition was greater between areas
than within. The species composition
was least similar in ponds within the
highland of Þorskafjarðarheiði and in
the lowland ponds by L. Hríshólsvatn,
despite there are only 10 km between
these areas. The crustacean diversities
were not significantly different between
the three highland areas and the only
heiðar var fjöldi tegunda/hópa
mikill og þar munaði mikið um
hin fjölbreyttu samfélög rykmýs.
Samtals fundust 18 tegundir/hópar
rykmýs í tjörnunum á Þorskafjarðar-
heiði í samanburði við 7–12 á hinum
svæðunum. Fjöldi krabbadýrateg-
unda var svipaður (15–16 tegundir
vatnaflóa) á öllum svæðunum enda
þótt innbyrðis hlutföll þeirra væru
mismunandi á milli svæða. Fjöl-
breytileiki smádýra í tjörnunum var
mjög mismunandi innan svæða, eins
og áður er greint frá, og ekki var að
sjá að fjölbreytileiki væri minni þar
sem gróðurþekja var lítil né í þeim
tjörnum sem voru á vatnasviðum
sem einkennast af þéttum blágrýt-
isberggrunni, líkt og á Þorskafjarð-
arheiði.
Séu krabbadýrin skoðuð sér-
staklega og niðurstöður þessarar
forkönnunar bornar saman við
rannsóknir á tjarnavistkerfum á há-
lendi Austfjarða; Eyjabökkum10,12,
Vesturöræfum10,14, Múla10, Hraun-
um14 og á láglendi í fuglafrið-
landinu í Flóa37, sést að fjölbreyti-
leiki krabbadýra var álíka mikill
í tjörnum á hálendinu og gerist
á láglendi (8. mynd). Af þessum
níu tjarnasvæðum sem borin voru
saman var ranaflóin ríkjandi teg-
und í meirihluta tjarnanna á sex
svæðanna (HLT, HRS, THV, EYJ12,
VET14 og HRT), rauðdílar á þremur
svæðanna (TSK, VET10 og MUL)
og augndílar á tveimur (EYJ10 og
FLO). Bæði gróðurþekja og berg-
grunnur á þessum svæðum er mjög
breytilegur, allt frá gróðurlitlum
heiðum á Vestfjörðum og Aust-
fjörðum, sem standa á gömlu bergi,
til gróskumikilla svæða á yngri
jarðlögum, t.d. Holtavörðuheiði
og Þúfuvers. Þótt fjöldi tegunda
hafi verið svipaður var tegunda-
samsetning og ríkjandi tegundir
nokkuð mismunandi milli svæða.
Bæði landfræðilegum breytileika
og þeim umhverfisþáttum sem
skýra hann verða gerð skil þeg-
ar samanburðarrannsókn á tjarna-
vistkerfum víðsvegar um landið
verður kynnt. Sú rannsókn nær til
12 hálendissvæða og sex láglend-
issvæða víðsvegar á landinu.
Lokaorð
Af framansögðu má ljóst vera að
vistkerfi tjarna og smávatna eru
gróskumikil, hvort heldur er á heið-
um uppi eða láglendi. Vaxtartímabil
lífvera er í mörgum tilfellum mjög
stutt og þarafleiðandi fer mestöll
framleiðsla þessara vistkerfa fram
á skömmum tíma yfir hásumarið
og endurspeglast í mikilli mergð
dýra á þeim tíma. Orkan sem þar er
bundin í frum- eða síðframleiðend-
um, einkum í heiðatjörnum, leggur
síðan heilmikið til framleiðslu þeirra
vistkerfa sem neðar liggja á vatna-
sviðunum. Í vistfræðilegri flokkun
vatna tilgreinir Arnþór Garðarsson
að gróskumestu vötn landsins séu
þau sem eiga upptök sín á vel grón-
um votlendum heiðum eða renna
um móbergssvæði.1 Óhætt er að
segja að með auknum rannsóknum
á vötnum landsins, m.a. á fram-
leiðslu og fjölbreytileika þeirra, hafi
þær áherslur og sú vistfræðilega
flokkun sem Arnþór setti fram í lok
áttunda áratugar síðustu aldar verið
staðfest rækilega. Mikilvægt er að
hafa í huga hvers vegna sú flokkun
var gerð, þ.e. … til þess að auðvelda
stefnumótun um vernd þeirra [vatna]
og skynsamlega nýtingu.1 Því miður
hefur þeirri vinnu lítt miðað áfram
enn sem komið er og á meðan er
gengið á auðlind þá sem vistkerfi
ferskvatns, þ.m.t. tjarna og votlend-
is, hafa að geyma. Í því ljósi ber
að hafa í huga mikilvægi vistkerfa
sem heiðatjarnir mynda og sporna
við röskun þeirra eins og frekast
er unnt. Mikilvægt er að vinna að
endurheimt þeirra landsvæða sem
spillst hafa vegna framræslu og
annarra framkvæmda og byggja á
reynslu Arnþórs Garðarssonar og
félaga í votlendisnefnd,29 enda sést
af öllu framansögðu að verðmæti
votlendissvæða er óumdeilanlegt.
Eiga upphafsorð Arnþórs í grein
hans í Týli fyrir 31 ári ekki síður við
í dag en þá:
Vötn og vatnsföll eru nú á tímum talin
til hinna mikilvægustu auðlinda hvers
lands. Nýting þeirra er margvísleg og
oft vilja stundarhagsmunir rekast á
framtíðarmarkmið.1
79 1-4#loka.indd 43 4/14/10 8:49:40 PM