Náttúrufræðingurinn - 2010, Síða 137

137
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
arinnar fæst magnið sem fuglarnir
þurfa. Samkvæmt þessum forsend-
um éta sjófuglar um 96 milljón tonn
af sjávarfangi (78–115 milljón tonn
með 95% öryggismörkum) á hverju
ári. Af þessu magni éta sjófuglar af
hópi pípunefja mest (Procellariif-
ormes, íslensk tegund er t.d. fýll, sjá
1. töflu yfir latnesk heiti íslenskra
sjófugla) og fuglar af ætt mörgæsa
(Spheniscidae) litlu minna, eða sam-
tals um 54% af heildinni.6 Fuglar af
ætt svartfugla (Alcidae) eru taldir
vera í þriðja sæti hvað varðar át á
heimsvísu.5 Sjófuglategundir sem
afla sér fæðu langt frá landi éta mest
og át fugla er meira í grennd við
póla jarðar, en minna er tekið nálægt
miðbaug.5,6 Af einstökum tegund-
um er talið að klapparmörgæs (Eud-
yptes chrysolophus) í Suðurhöfum
éti mest, eða um það bil 10 milljón
tonn af ljósátutegundinni Euphausia
superba.5 Þeir fæðuhópar sem sjó-
fuglar éta mest af eru ljósáta sem er
um 38% af heildinni, smokkfiskar
(Cephalopoda) með um 21% hlut-
deild og afgangurinn er að mestu
leyti fiskur.6 Til að setja þær 96 millj-
ónir tonna af sjávarfangi sem fugl-
arnir taka í samhengi má nefna að
fiskafli alls mannkyns hefur verið
áætlaður um 120 milljón tonn þegar
tekið hefur verið tillit til afla sem
ekki er skráður og útkasts.7
Át sjófugla við
N-Atlantshaf
Við N-Atlantshaf eru starfrækt tvö
fjölþjóðleg rannsóknaráð sem sinna
fiskveiðiráðgjöf. Að vestanverðu
er Norðvestur-Atlantshafs fisk-
veiðiráðið (NAFO, Northwestern
Atlantic Fisheries Organisation) en
við austanvert N-Atlantshaf starf-
ar Alþjóðahafrannsóknaráðið (ICES,
International Council for the Explo-
ration of the Sea). Bæði rannsókna-
ráðin hafa skipt hafsvæðum sínum
upp í minni og heppilegri einingar
sem nýtast við stjórnun fiskveiða
(1. mynd). Innan ICES og með liðs-
styrk frá NAFO hefur vinnuhópur
sérfræðinga safnað upplýsingum
um vistfræði sjófugla undanfarin
ár (WGSE, working group on sea-
bird ecology). Vinnuhópurinn hefur
notað fyrrnefnda svæðaskiptingu
til að meta fjölda, tegundasamsetn-
ingu, lífmassa og fæðuþörf sjófugla
innan hvers svæðis og borið saman
vistfræði sjófugla í austur- og vest-
urhluta Atlantshafs (2. og 3. tafla3).
Nýlega hefur verið birt grein um
niðurstöður vinnuhópsins.4
Samanburður á fjölda sjófugla
í N-Atlantshafi bendir til þess að
fjöldinn sé næstum því tvöfalt meiri
við það vestanvert en austanvert (2.
tafla a). Þegar litið er til lífmassa allra
sjófugla kemur önnur mynd í ljós
því lífmassi sjófugla við austanvert
N-Atlantshaf er um það bil 50%
meiri en lífmassi sjófugla við hafið
vestanvert (2. tafla b). Þetta misræmi
í fjölda og lífmassa á milli svæða
stafar af miklum einstaklingsfjölda í
tegundum smávaxinna sjófugla við
N-Atlantshafið vestanvert, aðallega
haftyrðli og sjósvölu. Við austanvert
N-Atlantshaf eru aftur á móti stór-
vaxnari tegundir, svo sem tegundir
af ætt svartfugla, máfa (Laridae) og
æðarfugl. Fæðuþörf sjófugla er háð
líkamsstærð ekki síður en fjölda
og útreikningar benda til þess að
sjófuglar við austanvert N-Atlants-
haf éti um 20% meira en sjófuglar
við hafið vestanvert (3. tafla). Sam-
kvæmt þessum tölum er átið við N-
Atlantshaf um það bil 12% af öllu því
sem sjófuglar taka til sín úr höfum
heimsins. Það virðist við fyrstu sýn
vera talsvert hátt hlutfall en skýrist
af meiri fæðuþörf sjófugla á köldum
hafsvæðum.5,6 Þótt nákvæmar upp-
lýsingar um samsetningu fæðunnar
vanti, má benda á að bæði haftyrðill
og sjósvala éta einkum smávaxin
krabbadýr,8 en þær tegundir sem eru
ríkjandi á austanverðu N-Atlants-
hafi eru líklegri til að éta ýmsar
tegundir fiska. Því má búast við að
sjófuglar í norðvestri afli sér fæðu á
lægra þrepi fæðupýramídans og séu
því ólíklegri til að vera í beinni sam-
keppni við manninn um fæðu en teg-
undir við austanvert N-Atlantshaf.
Skipting N-Atlantshafs í svæði
samkvæmt því sem hér er gert
1. mynd. Kort af Norður-Atlantshafi þar sem sýnd er skipting hafsins í svæði sem notuð
eru sem grundvöllur vinnu við fiskveiðistjórnun og vistfræði sjófugla. Að vestanverðu er
svæðaskiptingin 0–6 fengin frá Norðvestur-Atlantshafsfiskveiðiráðinu (NAFO) en að aust-
anverðu eru svæðin I–XII skilgreind af Alþjóðahafrannsóknaráðinu (ICES). – A map of the
North Atlantic showing areas used by scientific working groups advising on the fishery
management and also by a working group on seabird ecology. In the western part areas 0–6
are defined by NAFO (Northwestern Atlantic Fishery Organisation) and in the eastern part
areas I–XII are defined by ICES (International Council for the Exploration of the Sea).
79 1-4#loka.indd 137 4/14/10 8:52:20 PM