Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 107

107
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Hvor eyjaklasi (Chatham-eyja og
Færeyja) um sig er um einn hundr-
aðasti af flatarmáli Íslands (2. mynd)
en hefur nálægt 2/3 af fjölda teg-
unda í íslensku háplöntuflórunni. Á
Færeyjum eru m.a. graslendi, mýrar
og heiðar en ekki náttúrlegur skóg-
ur eða kjarr. Slættaratindur, hæsta
fjall þeirra, er 882 m y.s. Ekki er
óyggjandi hvort birki (Betula pubes-
cens) óx á Færeyjum fyrir landnám
manna og áður en fé var sett á eyj-
urnar, en nýjar rannsóknir benda til
þess að það hafi þá í besta falli haft
mjög takmarkaða útbreiðslu.42,43 Á
Chatham-eyjum eru víðáttumiklar
mómýrar, sandöldur við ströndina,
kjarr, graslendi, vötn og tjarnir eru
áberandi. Sígrænir og sumargræn-
ir skógar eru á stærstu eyjunum
en þeim hefur mjög verið eytt.29
Burknar eru áberandi sem og hin-
ar sérkennilegu stórblaða jurtir (e.
megaherbs, macrophyllous forbs) sem
eru einlendar á eyjunum. Mesta
hæð eyjanna er aðeins 287 m y.s.
Á Falklandseyjum eru fjöll upp í
ríflega 700 m hæð og upp af strönd-
inni eru heiðalönd á súrum jarðvegi
ríkjandi. Þar eru tjarnir og vötn en
engar stórar ár. Engar innlendar
trjátegundir eru á eyjunum og því
enginn skógur. Eyjurnar eiga það
sameiginlegt með Íslandi að vera
markaðar af mikilli sauðfjárbeit.
Ísland hefur miklu fjölbreyttara
ólífrænt umhverfi en þessar eyjur.
Syðstu sveitir landsins eru í ein-
dregnu úthafsloftslagi en loftslag er
meginlandskennt í innsveitum norð-
an Vatnajökuls. Gróður teygir sig
frá sjávarmáli og upp í háfjallabú-
svæði í a.m.k. 1.500 m hæð. Hér
eru víðáttumikil hraun af ólíkum
aldri, sandar, sjávarleirur, fjölbreytt
votlendi, þar á meðal mómýrar og
flæðiengjar, jarðhitasvæði, vötn og
tjarnir, klettar og skriður, birkiskóg-
ur og kjarr, snjóþungir landshlutar
og svæði þar sem snjór liggur stutt.
Á miðhálendinu eru sífrerasvæði.
Loftslag á Chatham-eyjum er tals-
vert mildara en á Íslandi og nokkru
mildara í Færeyjum, en ef litið er
til þess hversu miklu munar í flat-
armáli og í fjölbreytni í umhverfi,
hefði þá ekki mátt búast við fleiri
tegundum í íslensku flórunni miðað
við Chatham-eyjar og Færeyjar (3.
mynd)?
Fjórði þátturinn: sagan
Ég hef nú rætt stuttlega þrjá þætti
sem hafa áhrif á tegundaauðgi eyja:
loftslag, flatarmál og einangrun. En
hvað með jarðsöguna og aldur flór-
unnar? Nema tegundir land svo
hægt að jarðfræðilega ungar eyjur,
t.d. eldfjallaeyjur, hafa almennt færri
tegundir en gamlar eyjur myndaðar
af skorpu meginlanda eða þær sem
byrja eyjatilveru sína með lífríki frá
sínu gamla meginlandi? Að hvaða
marki gætir enn áhrifa síðasta jökul-
skeiðs á þeim heimskautaeyjum
sem hafa verið til umræðu hér og
skyldu þau áhrif hafa verið svipuð
eða mismikil milli eyja?
Úthafseyjur bera ekki einungis
merki einangrunar í tegundafátæk-
ara lífríki heldur hafa á mörgum
þeirra þróast einlendar tegundir, þ.e.
tegundir sem ekki finnast annars
staðar. Þetta sést hvergi eins vel og
á Hawaii þar sem 89% blómplöntu-
flórunnar eru einlendar tegundir29
og eru jafnvel svo ólíkar næstu ætt-
ingjum að þær eru taldar sérstakar
ættir. Á Nýja-Sjálandi, sem hefur
verið einangrað um milljónir ára,
eru einlendar tegundir um 80% af
háplöntuflórunni.29
Séu tveir síðustu dálkarnir í 1.
töflu skoðaðir er sláandi munur á
milli eyja í hlutfalli einlendra teg-
unda. Í fljótu bragði er ekki að sjá
fylgni við stærð eða einangrun. Á
hinni smáu en hánorrænu Wran-
gel-eyju, sem aðeins liggur 140 km
norðan við meginland Asíu, eru 23
einlendar tegundir og á Chatham-
eyjum, sem eru ámóta einangraðar
og Ísland en aðeins tíundi hluti af
stærðinni, eru 40 einlendar tegund-
ir og m.a.s. einlendar ættkvíslir. Á
súbantarktísku eyjunum, sem eru
aðeins um hundraðasti hluti Íslands
að flatarmáli, eru 35 einlendar há-
plöntutegundir. Þar að auki hafa
verið greindar 15 tegundir einlendra
sveppa (Fungi), 80% allra köngulóa-
tegunda (Arachnida) eru einlendar,
84% tegunda stökkmors (Collembo-
la), 82% bjöllutegunda (Coleoptera,
margar geta ekki flogið), 76% æð-
vængna (Hymenoptera) og 20 teg-
undir eða undirtegundir fugla.10
3. mynd. Einföld tilraun til að svara spurningunni hvort Ísland sé tiltölulega tegundaauðugt
eða – fátækt miðað við fimm aðrar valdar eyjur með því að spyrja: Ef allar eyjurnar safna
tegundum með sama hraða með aukinni stærð, hversu margar tegundir má búast við að
þær hefðu ef þær væru jafnstórar og Ísland? Sambandið er reiknað sem N = kfß þar sem
N = fjöldi háplöntutegunda,f= flatarmál og ß endurspeglar þumalfingursreglu Briggs, þ.e.
að þegar flatarmál eyjar tífaldast þá tvöfaldast fjöldi tegunda, þ.e. ß = log10 (2) = 0,301.
K er margföldunarstuðull hverrar eyjar og er reiknaður sem k = N0 / a0ß þar sem N0 er
raunverulegur fjöldi innlendra háplöntutegunda eyjarinnar og a0 er raunverulegt flatarmál
hennar. Eyjurnar fimm, Chatham eyjar, Færeyjar, Falklandseyjar, Svalbarði og Macquarie-
eyja, eru þær sem eru helst sambærilegar við Ísland hvað einangrun varðar en loftslag er
ýmist kaldara eða hlýrra en á Íslandi. Ísland er sýnt með fylltum rauðum hring en hinar
eyjurnar með litlum svörtum hring.
79 1-4#loka.indd 107 4/14/10 8:51:39 PM