Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 82

Náttúrufræðingurinn
82
aðgengi að grunnum tjarnapollum
(3. mynd) sem eru líklega upp-
spretta fæðu, bæði fyrir fullorðna
og unga. Tímasetning varps, og þar
með tímabundinn breytileiki í notk-
un á votlendi, er líklega einnig undir
vali sem verkar í gegnum afkomu
unga (þ.e. varptíminn ætti að hliðr-
ast til þannig að mikið fæðuframboð
fari saman við það tímabil sem ung-
arnir eru þurftafrekastir). Jaðrakanar
koma til landsins frá miðjum apríl
fram í byrjun maí.41 Miðgildi dreif-
ingar á upphafi álegu er 29. maí (112
hreiður, staðalfrávik 10,9 dagar).
Þetta þýðir að jaðrakanar bíða hátt í
mánuð með að verpa eftir komuna
til landsins. Með því að bíða virðast
þeir tímasetja varp þannig að ung-
arnir eru þurftafrekastir þegar fram-
boð af liðdýrum virðist vera mest
(5. mynd). Spói kemur til Íslands
2–3 vikum á eftir jaðrakan en verp-
ur samt á sama tíma.26 Jaðrakan og
spói eru náskyldir og ungar þeirra
hafa svipaða lífshætti þótt spói verpi
almennt á fremur þurrari stöðum.
Ekki er ólíklegt að náttúruval sem
verkar í gegnum afkomu unga hafi
átt þátt í að tímasetja varp þessara
tegunda og ef til vill fleiri íslenskra
vaðfugla.
Fæðuframboð er sennilega sá
nærtæki þáttur sem hefur hvað mest
áhrif á fjölda og dreifingu vaðfugla.
Að framan var greint frá nýlegum
samanburði á fæðuframboði fyrir
vaðfugla í votlendi á Suðurlandi.
Munur var greinilegur bæði milli
votlendisgerða og milli bletta innan
svæða, og þessi munur endurspegl-
ast í dreifingu vaðfugla. Einnig er
talsverður breytileiki í fæðufram-
boði yfir sumarið og tímasetning
varps virðist vera með þeim hætti
að framboð liðdýra á sverði og
gróðri sé hvað mest þegar ungar
þurfa mest á því að halda. En hverju
þarf að bæta við? Þörf er á mæl-
ingum í fleiri gerðum votlendis og
víðar um landið. Gagnlegt væri að
tengja magn og breytileika smádýra
beint við staðbundinn og lands-
hlutabundinn breytileika í frjósemi
jarðvegs42, því ekki er víst að gróð-
urfar (sem búsvæðaflokkun bygg-
ist yfirleitt á) gefi góða mynd af
smádýrafánu. Slíkt samband myndi
einnig flýta fyrir aðkallandi flokkun
líffræðilegrar fjölbreytni en tíma-
frekt er að safna pöddum og greina
alls staðar þar sem flokka þarf. Þá
þarf að bæta upplausn gagna sem
tímasetning fæðutopps (5. mynd)
er byggð á. Mæla þarf breytileika
í þessum toppi milli ára og lands-
hluta en hann er líklegur til að hafa
áhrif á landshlutabundinn mun á
varptíma og lýðfræði vaðfugla.39,43
Greina þarf hversu mikilvægir mis-
munandi hópar eru í fæðu vaðfugla
og einnig er mikilvægt að aðgreina
fjölda dýra frá orkuinnihaldi fæðu
þar eð margir hryggleysingjar vaxa
yfir sumarið37 og fjöldi sem kemur
í gildrur þarf því ekki að endur-
spegla eiginlegt fæðuframboð fyrir
vaðfuglaunga, þótt líklega geri hann
það í reynd.
Líffræðileg fjölbreytni,
landnotkun og framtíð
íslenskra vaðfugla
Frá því um aldamótin 1900 hefur
um helmingi af öllu votlendi heims-
ins verið spillt.44 Röskun votlendis
á Íslandi er einnig veruleg; um
90% votlendis á Suðurlandi og Vest-
urlandi hefur verið raskað45,46 og
líklega gegnir svipuðu máli um
aðra landshluta. Þessar miklu breyt-
ingar vekja spurningar um áhrif,
bæði bein áhrif á menn, t.d. vegna
hlutverks votlendis við temprun
flóða og bindingu kolefnis47, og
áhrif á aðrar lífverur eins og plöntur,
liðdýr og fugla. Hér að framan var
sýnt fram á að tengsl vaðfugla og
votlendis eru margslungin. Sumir
landshlutar eru mun fuglaríkari en
aðrir og áhrif mósaíkur landsins á
fugla verka allt niður á mælikvarða
þúfna í mýrum landsins. En hvaða
máli skiptir skilningur á tengslum
vaðfugla við umhverfi sitt? Í því
samhengi er gagnlegt að velta fyrir
5. mynd. Líklegar breytingar á fæðuframboði fyrir vaðfuglaunga á láglendi yfir varptíma.
Grafið sýnir fjölda smádýra (> 3mm) sem komu í 54 fallgildrur á 12 athugunarsvæðum
víðs vegar um Suðurland 2002 og 2003 (sameinuð ár). Ekki var safnað fyrstu 10 daga í júlí.
Rauða skyggða svæðið sýnir hvenær jaðrakanaungar væru þurftafrekastir (síðasta vika áður
en þeir verða fleygir) ef jaðrakanar myndu verpa strax eftir komuna til landins. Græna
súlan sýnir hvenær stórir jaðrakanaungar eru raunverulega mest á ferðinni. – Likely
changes in food availability of wader chicks throughout the Icelandic summer based on pit-
fall trap samples from S-Iceland. No sampling took place in the first 10 days of July. The red
bar shows the most energy demanding age (the median week before fledging) of Black-tailed
godwit chicks if they were to start incubation shortly after arrival in Iceland. However, they
delay their breeding for 3–4 weeks and as a result, chicks require the most energy (green bar)
when the availability of surface arthropods is seemingly highest.
79 1-4#loka.indd 82 4/14/10 8:50:50 PM