Náttúrufræðingurinn - 2010, Side 62

Náttúrufræðingurinn
62
leiddi til þess að í fæðuvefnum
þurfti að gera greinarmun á stórvax-
inni og smávaxinni átu (7. mynd).
Leiddi þetta til vöktunar botnkrabba
sem síðar staðfestu að smágerðir
botnkrabbar voru ríkjandi í átu-
leysisárum.15
Tilgáta Arnþórs um rásaskipti
skýrði þó ekki orsakasamhengið.
Hvers vegna ættu meginrásir fæðu-
vefsins að breytast? Tilgáta um það
kom fram á minnisblaði sem Arn-
þór lagði fyrir sérfræðinganefnd
Mývatnsrannsókna árið 1989. Hún
byggðist á því að Tanytarsus-lirfur
hefðu áhrif á botngerðina, fyrst til
hins betra fyrir mikilvægar átuteg-
undir með því að binda setagnir
saman og festa botninn. Að nokkr-
um mýkynslóðum gengnum yrði
botninn óstöðugur og auðrofinn
af vindknúnum straumum og bú-
seta yrði smávaxnari tegundum
hagstæðari. Þessi tilgáta leiddi til
tveggja rannsóknaverkefna: Jón S.
Ólafsson gerði tilraunir með bind-
ingu botnsins fyrir tilverknað Tany-
tarsus, og leiddu þær í ljós að lirfurn-
ar binda botninn með því að sauma
leðjukornin saman með silki og það
hefur veruleg áhrif á rofnæmi leðj-
unnar.19 Arnþór sjálfur og Sigurður
S. Snorrason tóku sér fyrir hendur
að rannsaka smádýrasamfélög og
þéttleika mýlirfa með tilliti til botn-
gerðar.20 Arnþór og Sigurður sýndu
að kornastærð leðjunnar breytist
þegar þéttleiki mýlirfa er mikill, m.a.
vegna þess að saur lirfanna er inni í
kítínhjúp og leysist seint upp í vatn-
inu. Rannsóknirnar renndu nokkr-
um stoðum undir tilgátu Arnþórs.
Slæðumý enn
Eitt síðasta skrefið sem stigið var í
fíngreiningu fæðuvefsins var þegar
mönnum varð ljóst að gera þyrfti
greinarmun á mýflugunni Tanytar-
sus og öðrum mýflugum. Um 2/3
af framleiðslu smádýra í Mývatni
verður fyrir atbeina þessarar teg-
undar en furðu lítið af því skilar
sér áfram til annarra tegunda í efri
þrepum fæðuvefsins.21 Rándýr virð-
ast sniðganga slæðumýslirfur vegna
þess hve vandlega þær eru pakk-
aðar inn í leðjuhús sín, en lirfurnar
búa svo þétt á vatnsbotninum að
þær gætu hugsanlega haft áhrif á
sín eigin lífsskilyrði og hag annarra
dýra með því að breyta setlaginu.
Á tímabili var staðan sú að slæðu-
mýsstofninn sveiflaðist öfganna á
milli. Erfitt var að skýra sveiflurn-
ar með því að stofninn væri étinn
upp af rándýrum ofar í fæðuvefn-
um. Arnþór var sannfærður um að
orsaka sveiflnanna væri að leita neð-
ar í fæðuvefnum. Vandinn var bara
sá hve erfitt var að koma við mæl-
ingum á því sem þar gerðist. Þar
skorti nothæfa aðferðafræði, en það
vandamál einskorðaðist ekki við
Mývatnsrannsóknir, heldur hafði
það staðið rannsóknum á neðstu
lögum fæðuvefja fyrir þrifum víða
um heim – og gerir enn.
Ofbeitartilgátan
Sú tilgáta kom fram í rannsókna-
teyminu að þéttleiki Tanytarsus
væri svo mikill á vatnsbotninum
að dygði til éta upp alla tiltæka
næringu þar, með afdrifaríkum
afleiðingum fyrir næstu kynslóð
eða kynslóðir, allt eftir því hversu
hratt fæðuforðinn endurnýjaðist (9.
mynd). Það vafðist hins vegar fyr-
ir okkur að mæla fæðuframboð
mýlirfa. Efsta leðjulagið hefur enga
ákveðna þykkt sem miða mátti við;
framleiðsla kísilþörunga á vatns-
botninum hlaut að vera vandmæld
vegna breytileika frá einum punkti
til annars og gæði leðjunnar sem
fæðu voru illa skilgreind. Þá kom
okkur í hug að láta flugurnar sjálfar
segja okkur frá fæðuskilyrðunum.
7. mynd. Ítarlegur fæðuvefur Mývatns sem birtist í skýrslu sérfræðinganefndar um
Mývatnsrannsóknir árið 1991 og síðar á öðrum vettvangi árið 2004. – A complex food
web of Lake Myvatn published in 1991 and 2004.18
79 1-4#loka.indd 62 4/14/10 8:50:09 PM