Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 122

Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 122
Náttúrufræðingurinn 122 að sumar æðarkollur „verpi ár eftir ár í sömu holuna“ og halda margar a.m.k tryggð við byggðina ef varp misferst ekki.58,59 Athyglisvert er að meðal sumra sjófugla þar sem karl- fuglar eru átthagatryggir en kven- fuglarnir gjarnari á að dreifa sér (öfugt við endur þar sem karlfuglar dreifast) er framleitt meira af því kyni sem er minna átthagatryggt. Meðal sílaþerna (Sterna hirundo) voru kvenfuglar fleiri meðal fleygra unga en hins vegar skiluðu karlfugl- arnir sér fremur til baka í varpið við kynþroskaaldur.2 Æskilegt væri að rannsaka kynjahlutföll æðarunga nánar í þessu tilliti og tengja við endurkomulíkur í vörp, sérstaklega þar sem slepping æðarunga er not- uð til að stofna ný æðarvörp.54 Lífslíkur andakolla eru lægri en steggjanna þó að kynjahlutfallið sé jafnt við klak.27 Í hollenskri rann- sókn á æðarungum, sem ólust upp í haldi, reyndist kynjahlutfall við klak vera jafnt.9 Þó verður skekkjan í kynjahlutfallinu ekki eins afgerandi hjá æðarfugli og ýmsum öðrum kafandategundum, t.d. toppönd.34 Æðarfuglar búa yfir ýmsum aðlög- unum á álegu, sem aðrar endur hafa ekki, þegar afránshættan er mest.7,60 Í fyrsta lagi verpa æðarkollur marg- ar saman í þéttum byggðum, jafnvel á bersvæði, en flestar aðrar andateg- undir verpa strjálar og fela hreiður sín undir gróðri.7 Í öðru lagi liggja æðarkollur fast á og lifa á næring- arforða meðan á álegu stendur en fara sárasjaldan af hreiðrinu til að éta; aðrar kollur fara hins vegar af og éta á álegutímanum.60,61 Fjöldi og tímasetning áleguhléa (e. incubation recesses) er mikilvægur þáttur í að lágmarka afránshættu.62 Æðarfugl telst vera staðfugl hér- lendis, líkt og stokkönd.45 Ýmislegt bendir til þess að kynin dreifi sér ekki alls staðar jafnt um strandlengj- una að vetri til. Betri upplýsingar þarf til að lýsa þessu nánar, en ójafna dreifingu kynjanna mætti sem best skýra með tilgátunni um yfirgang steggja, sem leggja undir sig bestu svæðin á meðan kollur og ungar frá sumrinu dvelja á lakari stöðum.27 Niðurlag Ekkert bendir til þess að íslenskar kollur rauðhöfða, stokkandar eða æðarfugls fari sunnar á bóginn en steggir í köldum vetrum, líkt og virðist gerast í Evrópu og Norður- Ameríku. Væru hlutföll steggja mis- munandi milli sumars og vetrar – en svo er ekki – mætti álykta að kollur og steggir færu á ólíkar slóðir að vetri til. Mismunur á kuldaþolni kynjanna virðist skipta þessar þrjár tegundir litlu máli á Íslandi, þó svo að hita- stig sé tengt kynjahlutföllum á meg- inlandinu. E.t.v. leita ungfuglar og óparaðar kollur meira á skjólsælli staði; t.d. virðast slíkar stokkendur leita inn á tjarnir að vetrarlagi.21,22 Rauðhöfði á Íslandi virðist fylgja 4°C jafnhitalínunni að vetri til og finnast hópar t.d. við Grundarfjörð auk Innnesja (Jón Einar Jónsson, óbirt gögn). Stokkönd og æðarfugl eru meðal stærstu andategunda, eru því tiltölulega kuldaþolnar og staðfuglar á Íslandi. Aðrar íslensk- ar andategundir (sem flestallar eru minni en stokkönd og æðarfugl) fara að mestu suður á bóginn, annað- hvort til Bretlandseyja eða eru á sjó yfir veturinn.34,39 Á suðurhveli jarðar finnast anda- tegundir sem eru einlendar á af- skekktum úthafseyjum.64 Þessar tegundir eru náskyldar algengum tegundum á meginlöndunum í kring (forfaðirinn er oft auðþekkjanleg- ur), en hafa þróast í átt að úteyjalífi. Þessar tegundir hafa t.d. misst flugið, aðlagast fæðunámi á sjó, eða verpa stærri og færri eggjum en náskyldar meginlandstegundir. Eitt „eyjaandar- einkenni“ er að endurnar dvelja þarna árið um kring, ekki ósvipað því sem stokkönd og æðarfugl gera hérlendis. E.t.v. hafa stokkönd og æðarfugl stigið fyrsta skrefið á svip- aðri þróunarbraut með því að hætta farflugi til meginlandsins þaðan sem þær komu upprunalega. Staðfuglar á Íslandi spara sér far- flug en taka vissa áhættu með kalt veðurfarið. Önnur möguleg skýr- ing á kyrrsetu rauðhöfða, stokk- anda og æðarfugla gæti verið sú að tegundirnar parast fyrr en teg- undirnar sem fara suður á bóginn. Rauðhöfði hefur pörun í október, stokkönd í september og æðarfugl í október.21,22,63 Tilgátan um yfirgang steggja ætti einkum að eiga við um tegundir sem parast seint að vetri til, því meðal þeirra eru koll- urnar lægst settar í virðingarstiga í tiltölulega lengstan tíma, en kollur snemmparaðra tegunda verða fljótt hærra settar eftir að hafa parast.27,30 En komi pörunarhvötin snemma er til lítils fyrir steggi að sýna kollum fjandskap eða yfirgang. Þeir parast fyrstir sem ná forskoti í félagslegum virðingarstiga og munu sennilega ná bestum varpárangri sumarið á eftir.16 Þarna gæti því verið um sam- spil að ræða milli þess að vera stað- fugl og að parast snemma. Summary Sex ratios of Eurasian wigeon, mallard and common eider in Iceland Sex ratios often are uneven in birds, especially northern hemisphere ducks. During winter, the male:female ratio is closest to 1:1 in southern parts of the range, whereas it tends to become pro- gressively more skewed towards males with increasing latitudes. This has been explained by two hypotheses: (1) males prefer to winter near the breeding grounds but are socially dominant to females and force them to winter fur- ther south; (2) females may migrate further south because they are smaller and less tolerant of cold weather. Here, the sex ratios of three residential, Icelandic duck populations (Eurasian Wigeon Anas penelope, Mallard A. platy- rhynchos and Common Eider Somateria mollissima) were evaluated and com- pared with data from Western Europe. The sex ratio of Icelandic Eurasian Wigeon was even (1:1), in contrast to male skewness in Great Britain and Western Europe. The sex ratio of Icelandic Mallards averaged 58% males. The sex ratio of European Mallards was correlated with mean average tempera- ture in January, with the highest male skewness in the coldest areas. The sex ratios of Icelandic Common Eider were 79 1-4#loka.indd 122 4/14/10 8:52:14 PM
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.