Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 144

Náttúrufræðingurinn
144
rannsóknir benda til þess að silfur-
máfur sé nánast alæta, þótt líklega
sé uppistaðan í fæðu hans fiskmeti.
Hann rænir aðra fugla æti og étur
hræ, og eins og aðrir stórir máfar
sækir silfurmáfur í ýmiss konar
úrgang og étur egg og unga fugla
þegar færi gefst.8 Sílamáfur sækir
talsvert í úrgang en stærsta varp
hans hér á landi er á Reykjanesi58 og
líklega byggist tilvist þess að veru-
legu leyti á sandsíli. Hann er algeng-
ur í fuglagerjum á Faxaflóa þegar
sandsíli er uppundir yfirborði á
sumrin. Stormmáfur og hettumáfur
virðast að mestu leyti éta landhrygg-
leysingja á varptíma en afar lítið
er vitað um fæðu þessara tegunda
þar fyrir utan.8 Báðar tegundir eru
að mestu farfuglar hér á landi, og
ef íslenskir fuglar hegða sér líkt og
fuglar annars staðar af Norðurlönd-
um þá hefur stormmáfur vetursetu í
norðanverðri Evrópu en hettumáfur
í V-Evrópu og N-Afríku.8
Lokaorð
Ekki er hægt að skilja við umfjöllun
um sjófugla í lífríki hafsins án þess
að geta breytinga sem orðið hafa á
umhverfi fuglanna undanfarin ár.
Hafið umhverfis Ísland hefur hlýn-
að og er hitastig þess nú svipað og
var á árunum 1920–1940, en þá var
sjór óvenjuhlýr við Ísland.59 Einnig
liggur fyrir að helstu fæðutegund-
ir margra tegunda íslenskra sjó-
fugla hafa verið í lægð undanfarin
ár. Loðnuafli við Ísland var yfir 1
milljón tonn á árunum 2000–2002 en
vertíðin veturinn 2009–2010 verður
sú fimmta í röð þar sem afli er undir
500 þúsund tonnum.60 Ef til vill er
svipað ástand að skapast og var á
árunum 1920–1930, en þá fækkaði
loðnu við sunnan og suðvestan-
vert landið en fjölgaði fyrir norðan
og austan land.61 Ef hlýnun sjávar
nú veldur breytingum á útbreiðslu
loðnu við landið gæti það haft í för
með sér lægð í stofnstærð hennar.
Sumarið 2005 brást varp margra
tegunda sjófugla við sunnan- og
vestanvert Ísland og var það rakið til
skorts á sandsíli.62 Sandsíli er einnig
mikilvæg fæða ýmissa nytjafiska
hér við land og sumarið 2006 hóf-
ust rannsóknir á stofnstærð sand-
sílis við landið. Fyrstu niðurstöður
úr þeim rannsóknum benda til að
klak hafi nánast alveg misfarist árin
2005–2007.63 Ástæður þess að nýlið-
un sandsílis hér við land undanfarin
ár hefur verið léleg eru ekki þekktar,
en í Norðursjó er talið að hækkandi
hiti sjávar hafi neikvæð áhrif á
klak sílis.64
Lægð í stofnum loðnu og sand-
sílis við Ísland er líkleg til hafa nei-
kvæð áhrif á varp og afkomu flestra
íslenskra sjófugla. Áhrifin eru þó
áreiðanlega mismikil eftir tegund-
um og fara eftir því hvort þær geta
nýtt sér aðra fæðu eða ekki. Þær
tegundir sem líklegastar eru til að
sleppa við neikvæð áhrif af minnk-
andi stofnum loðnu og sandsílis
eru sjósvala, stormsvala, dílaskarfur,
haftyrðill, stormmáfur, hettumáf-
ur og silfurmáfur. Talsverð óvissa
ríkir um það hve mikilvægar þess-
ar fisktegundir eru æðarfugli sem
sennilega étur eitthvað af loðnu á
vorin, teistu sem líklega tekur sand-
síli í einhverjum mæli og fýl sem
mögulega getur skipt yfir í aðra
fæðuhópa. Því er líklegt að varp
og afkoma 14 sjófuglategunda hér
á landi verði léleg á meðan stofnar
loðnu og sandsílis eru lægð.
Summary
Seabirds in the marine ecosystem
Seabirds of the world consume annually
about 100 million tonnes of prey which
compares to about 120 million tonnes of
human marine harvest. The bulk of hu-
man marine harvest consists of fish
whereas the main food of seabirds are
euphausiids and cephalopods with fish
being third in importance.
A group of scientists recently found
that numbers of seabirds are higher in
the western North Atlantic whereas bio-
mass and food consumption were great-
er in the eastern part. Seabird diets in
the northwest Atlantic consists mainly
of crustaceans but of fish in the north-
east. In Icelandic waters seabird con-
sumption is estimated at 2 million
tonnes which is similar to catches by the
fishery. Usually it is considered unlikely
that seabirds affect negatively commer-
cial fish species although predation by
seabirds can in some instances have ef-
fects on certain fish species or age
groups of fish.
Available information on diets of
the 24 Icelandic seabird species indi-
cate that the single most important
prey species is the lesser sandeel
(Ammodytes marinus). In northern
Iceland capelin (Mallotus villosus) dom-
inates seabird diets but elsewhere the
sandeel dominates. Almost all Icelandic
seabird species rely on these two fish
species to some extent. Notable excep-
tions are the great cormorant (Phal-
acrocorax carbo), two species of sea pet-
rels and several gull species that eat
other prey.
In recent years Icelandic stocks of
capelin and sandeels have been at low
levels. As long as that situation persists
a poor performance of most Iclelandic
seabird species can be expected.
Þakkir
Þessi samantekt er gerð í tilefni sjötugsafmælis Arnþórs Garðarssonar og vil ég
hér nota tækifærið og þakka honum ómælda aðstoð við rannsóknir mínar á
sjófuglum í áranna rás. Jóni Sólmundssyni þakka ég lestur handrits og Guð-
mundi A. Guðmundssyni yfirlestur og myndagerð. Að síðustu vil ég þakka
ritara Alþjóðahafrannsóknaráðsins (ICES) fyrir heimild til að endurbirta töflur
og ritstjóra og yfirlesara Náttúrufræðingsins ýmsar ábendingar.
Heim ild ir
Cairns, D.K. 1987. Seabirds as indicators of marine food supplies. Bio-1.
logical Oceanography 5. 261–271.
Piatt, J.F., Harding, A.M.A., Shultz, M., Speckman, S.G., van Pelt, T.I., 2.
Drew, G.S. & Kettle, A.B. 2007. Seabirds as indicators of marine food sup-
plies: Cairns revisited. Marine Ecology Progress Series 352. 221–234.
ICES 2004. Report of the Working Group on Seabird Ecology. ICES Docu-3.
ment CM 2004/C: 05.
Barrett, R.T., Chapdelaine, G., Anker-Nilssen, T., Mosbech, A., Montevec-4.
chi, W.A., Reid, J.B. & Veit, R.R. 2006. Seabird numbers and prey consump-
tion in the North Atlantic. ICES Journal of Marine Science 63. 1145–1158.
Brooke, M. 2004. The food consumption of the world’s seabirds. Pro-5.
ceedings of the Royal Society B (Supplement). 271. 246–248.
Karpouzi, V.S., Watson, R. & Pauly, D. 2007. Modelling and mapping 6.
resource overlap between seabirds and fisheries on a global scale: a
preliminary assessment. Marine Ecology Progress Series 343. 87–99.
79 1-4#loka.indd 144 4/14/10 8:53:07 PM