Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 120

Náttúrufræðingurinn
120
í Vestur-Evrópu.22,23,29,34 Rauðhöfða-
stofninn á Íslandi er talinn vera um
18 þúsund fuglar að hausti og fara
allir, að undanskildum um 2.000
fuglum, suður til Bretlands að vetr-
inum.38 Vetursetufuglarnir dvelja
einkum við Innnes og Suðurnes að
vetri til.22,39 Veturseta tegundarinn-
ar á Innnesjum hefur orðið fyrir
barðinu á framræslu votlendis og
eyðingu á leirum vegna landfyll-
inga.40 Ekki sér fyrir endann á þeirri
ógn í samfélagi nútímans.
Í Vestur-Evrópu fór hlutfall
steggja hækkandi frá suðri til
norðurs.23 Einna hæst var það
58% karlfuglar á Bretlandseyjum.29
Dreifing rauðhöfða á Bretlandi var
í samræmi við tilgátuna um hærri
virðingarstöðu steggja, þar sem
kynjahlutfallið var misjafnt eftir
búsvæðum; steggir voru 58,8% við
ströndina en 55,3% á stöðuvötn-
um.29 Í Vestur-Evrópu fór hlutfall
ársgamalla steggja hækkandi með
suðlægari breiddargráðu; sú niður-
staða þótti styðja sömu tilgátu.29
Hins vegar var kynjahlutfall rauð-
höfða á Íslandi jafnt og svipað
meðal varpfugla eða vetursetu-
fugla.22,34 Þá var kynjahlutfallið
jafnt á Írlandi og engin breytileiki
eftir breiddargráðu innan Bret-
lands.29
Rauðhöfðar með vetursetu á Ís-
landi haga sér hvorki í samræmi við
tilgáturnar um kuldaþol steggja né
um yfirgang steggja. Ef rauðhöfði
ætti að passa inn í „mynstrið“ í
Vestur-Evrópu ættu 60% rauðhöfða
hérlendis að vera karlfuglar.22,23
Ísland er fyrst og fremst varpstað-
ur tegundarinnar því fáir rauð-
höfðar dvelja hér að vetri til.22,34,42
Á Íslandi dvelja aðeins um 11%
varpfuglanna að vetrinum; þeir
eru dreifðir um vetrarstöðvarnar,
sjaldan fleiri en nokkrir tugir sam-
an.22,34,41 Ekki er ekki vitað til þess
að breytileiki sé í kynjahlutfalli
þeirra eftir búsvæðum, líkt og sást
í Bretlandi.22,29
Rauðhöfði parast tiltölulega
snemma, í október til mars.22,43 Fáir
óparaðir rauðhöfðasteggir leita til
Íslands frá Bretlandseyjum (þar
sem hlutfall steggja er 58%), eins og
má sjá af nær jöfnu kynjahlutfalli
í vortalningum á Mývatni. Rauð-
höfði parast snemma og því; (1) hafa
óparaðir steggir frá Vestur-Evrópu
lítið að sækja til Íslands; (2) væri
óraunhæft fyrir steggina að reka
kollurnar suður en verða sjálfir eftir
á Íslandi.
Stokkönd
Stokkönd er þekktasta og útbreidd-
asta andategund veraldar og oft sú
önd sem aðrar andategundir eru
bornar saman við.44 Stokkönd er
einnig mikið rannsökuð því hún er
aðalveiðibráð íbúa Norður-Amer-
íku og formóðir flestra alianda.
Talið er að hér séu 40–50 þús-
und stokkendur að hausti og vetri
til.39,45,46 Stokkönd er talin vera
staðfugl á Íslandi samkvæmt end-
urheimtum merktra fugla.45 Hlut-
föll stokkandarsteggja eru á bilinu
50–73%.6,22,29,41 Meðal fullorðinna
fugla í veiðiafla í Norður-Ameríku
voru 62,3% steggir. Sambærilegt
hlutfall fyrir ársgamla fugla var
50,7% en meðaltal yfir báða ald-
urshópa 57%.6 Hið jafnara kynja-
hlutfall meðal ársgamalla fugla er
í samræmi við þá tilgátu að afrán
á fullorðnum kollum á varp- og
ungatíma skekki kynjahlutfall full-
orðinna fugla.7
Líkt og hjá rauðhöfða er enginn
munur á kynjahlutfalli varpfugla
og vetrarfugla hjá stokkönd á Ís-
landi.22,34,41 Umdeilt er hvort kynja-
hlutföll stokkandar sýni breytileika
eftir landsvæðum eða breiddargráð-
um í Bretlandi og Vestur-Evrópu.29
Þannig eru t.d. nokkuð jöfn kynja-
hlutföll í Norðvestur-Þýskalandi og
Hollandi en steggir eru fleiri inn til
meginlands Evrópu og í Norður-
Evrópu.33 Enginn marktækur munur
er eftir breiddargráðu innan Bret-
landseyja.29 Talið er að umhverfishiti
geti haft áhrif á dreifingu kynjanna
að vetrinum og að kvenfuglum
fækki á norðlægari breiddargráðum
þegar kólnar.28 En er umhverfishiti
í sambandi við kynjahlutfallstokk-
andar, líkt og reyndist vera með
pörun stokkanda?21
Stuðst var við fyrri rannsókn
Leif Nilsson fyrir Vestur-Evrópu, en
hann notaði rannsóknir sem eru frá
1976 eða eldri.33,43 Nilsson33 kann-
aði breytileika kynjahlutfalls eftir
fjarlægð frá sjó innan Svíþjóðar auk
þess að taka saman svipaðar upp-
lýsingar annars staðar úr Evrópu.
Hann kannaði hins vegar ekki sam-
band hitastigs og kynjahlutfalla líkt
og hér var gert.
Bætt var við gögnum frá Bret-
landseyjum,29 Noregi47 og Ís-
landi.22 Meðalhiti janúarmánaðar
fyrir hvern stað var sóttur á vef-
síðuna: www.weatherbase.com.48
Sums staðar er gefið upp það bil
sem kynjahlutfallið liggur á (t.d.
50–60 í Sviss) og voru þess vegna
gerð tvö aðhvarfslíkön (forritið
PROC REG)49; og var þá annars
vegar notast við miðgildin (t.d. 55
í Sviss) og hins vegar við hærra
gildið (t.d. 60 í Sviss).
Kynjahlutföll stokkandar voru
í jákvæðu línulegu sambandi við
meðalhita janúarmánaðar á hverj-
um stað (2. mynd). Aðhvarfsreikn-
ingur gaf hins vegar til kynna að
hallatala sambandsins væri ekki
marktækt frábrugðin núlli þegar
miðgildin eru notuð til útreiknings
(-t=2,05, df=1, P=0,06) en mark-
tæk þegar hærri gildin eru notuð
(-t=3,02, df=1, P=0,01). Finnland
sker sig úr lengst til vinstri á hita-
ásnum og ætti e.t.v. að skoðast sem
einfari í gögnunum, með áhrif á
aðhvarfslínuna. Sé aðhvarfsgrein-
ingin gerð án Finnlands, sem er
með misvísandi tölur um kynja-
hlutföll (52–73% steggir) og 3,5°C
lægri hita en næstkaldasta svæðið,
eru bæði aðhvarfslíkönin mark-
tæk (miðgildi: -t=2,30, df=1, P=0,04;
hærra gildi: (-t=3,11, df=1, P=0,01).
Leifar voru normaldreifðar í öll-
um prófunum og því var óþarfi að
umbreyta gögnunum með arcsine-
reikningi (Shapiro-Wilkes próf).
Í raun má skipta svæðunum í tvo
meginhópa eftir kynjahlutfalli stokk-
andar (2. mynd). Lengst til hægri
eru Holland (Amsterdam), Bretland
(London) og Norðvestur-Þýskaland
(Schleswig og Bremen), sem eru
hlýjustu staðirnir og með jöfnust
79 1-4#loka.indd 120 4/14/10 8:52:14 PM