Náttúrufræðingurinn - 2010, Síða 96

Náttúrufræðingurinn
96
Á síðustu áratugum hafa vís-
indamenn víða um heim tekið við
sér og gert fjölda rannsókna til að
kanna hvort eitthvað sé raunveru-
lega hæft í því sem rakið er hér að
ofan, því sem gjarnan hefur verið
nefnt sveitarómantík.
Ekki hefur staðið á niðurstöðum
sem gefa mjög sterka vísbendingu
um að margvíslegt samneyti fólks
við náttúruna hafi sterk jákvæð
áhrif á það. Hins vegar hefur vaf-
ist fyrir vísindamönnum að finna
viðhlítandi skýringar á því hvers
vegna náttúran hefur svo góð áhrif
á mannfólkið sem raun ber vitni.
Nokkrar kenningar hafa þó skotið
upp kollinum og þær tvær sem flest-
ir vísindamenn hafa hallast að eru
sálþróunarkenning Rogers Ulrich3
og kenning hjónanna Stephens og
Rachel Kaplan um tengsl athygli og
endurheimtar (e. Attention Restora-
tion Theory).4,5
Náttúrufólk
Maðurinn er hluti náttúrunnar,
afsprengi þróunar í milljónir ára.
Sérkennilegt er hve fólki hættir til
að gleyma því, jafnvel afneita, að
við tilheyrum flokki dýra, spen-
dýra, og að forverar mannsins voru
lengst af dýr og síðan náttúru-
fólk. Nú býr meirihluti mannkyns
í borgum en búseta tegundarinnar
í slíku umhverfi hefur aðeins varað
örskotsstund í samanburði við þann
óratíma sem náttúruöflin mótuðu
dýrið í mann.
Lífið hefur verið að þróast á jörð-
inni í um 4 600 milljónir ára. Fyrir
um 65 milljónum ára fór spendýr-
um að fjölga. Síðan hafa þau verið
áberandi en tími þeirra er aðeins
rúmlega einn hundraðshluti af lífs-
sögu Jarðar. Einn ættbálkur spen-
dýra er mannapar (prímatar) og
voru þeir komnir vel á legg fyrir um
30 milljónum ára. Fyrir fjórum til
fimm milljónum ára voru einhverjir
þeirra farnir að ganga á tveim fót-
um, frummenn voru komnir fram á
sjónarsviðið.6
Lífverur urðu að aðlagast sí-
breytilegri náttúru, ísöldum og hlý-
skeiðum, og tegundir komu og fóru.
Okkar tegund birtist fyrir um 100
þúsund árum, kannski 150 þúsund,
og hélt uppteknum hætti forfeðr-
anna frá örófi alda, að leita sér fæðu,
vatns og skjóls í náttúrunni. Straum-
hvörf urðu með landbúnaðarbylt-
ingu, er fólk tók sér fasta búsetu og
hóf að rækta jörðina, og önnur með
iðnbyltingu fyrir um 200 árum. Iðn-
aður og tækni hafa gert milljónum
manna kleift að búa í stórborgum og
umhverfi víðs fjarri náttúrunni sem
veitir þeim fæðu og drykkjarvatn. Ef
blómatími spendýra á Jörðinni, 65
milljónir ára, væri sagður samsvara
70 ára mannsævi þá væru 200 ár að-
eins um 2 klukkutímar af þeirri ævi.
Menn þurfa sem fyrr hreint vatn og
loft og sömu næringarefnin og for-
verar þeirra fyrir milljónum ára, og
þeim líður best í svipuðum hita og
raka og er á gresjum hitabeltisins
þar sem forfeður þeirra og -mæður
lifðu kynslóð fram af kynslóð.
Líf sjötugs manns getur koll-
varpast á tveim tímum, til dæmis
ef hann lendir í slysi eða vinnur í
happdrætti, en eðli hans og skap-
höfn breytist varla á þeim tíma.
Hversu líklegt er að maðurinn sem
tegund hafi þróast og aðlagast stór-
borgarumhverfi, sem á margan hátt
er svo ólíkt þeirri náttúru sem mót-
aði hann í milljónir ára?
Líf náttúrufólks var háð því að
það fengi lífsþörfum sínum full-
nægt í þeirri náttúru sem það var
hluti af, fyndi sér fæðu við hæfi,
hreint vatn og loft. Allt snerist um
að komast af og koma upp afkom-
endum. Engir tveir einstaklingar
eru eins. Þeir sem voru í eðli sínu
athugulir og glöggir á náttúruna í
kringum sig hlutu að komast bet-
ur af en hinir sem sýndu umhverfi
sínu engan áhuga. Á öllum þess-
um milljónum ára, öllum þessum
óendanlega fjölda kynslóða, hlýtur
þá ekki að hafa þróast og fest í eðli
mannsins árvekni gagnvart nátt-
úrunni og áhugi á henni?
Nokkrir hugsuðir á síðustu öld
héldu því fram að börn hefðu eðl-
islægan áhuga á náttúrunni en nú-
tímauppeldi upprætti hann í stað
þess að rækta.7 Engu að síður séu
áhuginn og þarfirnar til staðar, hulin
misþunnu lagi uppeldis og menn-
ingaráhrifa.8 Þessu til staðfestingar
hefur verið bent á ýmislegt. Foreldr-
ar sjá börn sín dunda hamingjusöm
og gleyma sér við leik í fjöru, við læk
eða í blómalaut þótt þar séu engin
eiginleg leikföng. Kennarar hafa
uppgötvað að útinám skilji meira
eftir sig en lestur á bók og stagl
við krítartöflu og að slíkt nám eigi
alveg sérstaklega vel við ofvirk börn.
Félagsfræðingar fara með unglinga,
sem lent hafa á skjön við umhverfi
sitt, í þrautagöngur um fjöll og firn-
indi og koma með breytta krakka
heim. Sálfræðingar og geðlækn-
ar hvetja skjólstæðinga sína til að
rækta samband sitt við náttúruna og
náttúruöflin.
2. mynd. Náttúran býður upp á fjölbreytta möguleika til athafna. Slíkt er mikilvægt til að
laða fram endurheimt. Ljósm.: Andrés Skúlason.
79 1-4#loka.indd 96 4/14/10 8:51:16 PM