Náttúrufræðingurinn - 2010, Side 134

Náttúrufræðingurinn
134
sem þegar hafa fundist í andfuglum
heldur einnig blóðögður sem gætu
hugsanlega lifað hér í öðrum fugl-
um, til dæmis í kríu og máfum. Í
þeim eru mestar líkur á því að finna
blóðögður af ættkvíslunum Giganto-
bilharzia og Ornithobilharzia en þær
tegundir nota fjörusnigla eða snigla
í ísöltu vatni sem millihýsla.18,32
Blóðögður sem taldar voru tilheyra
síðarnefndu ættkvíslinni hafa þeg-
ar fundist hér í sílamáfum (Larus
fuscus)43 en hugsanlegt er að fugl-
arnir hafi komið smitaðir erlendis
frá, eins og oft má búast við hjá far-
fuglum sem náð hafa í smit á vetrar-
stöðvum. Rannsóknir benda þó
til að blóðögður sem lifa í sniglum
í sjó eða ísöltu vatni finnist ekki hér
á landi eða séu í það minnsta sjald-
séðar, því engar slíkar fundust við
krufningu á ríflega 15.000 sniglum
sem safnað var í söltu vatni.44–46
Fuglablóðögðurnar sem fundist
hafa á Íslandi eru greinilega, að
minnsta kosti sumar hverjar, hýsil-
sérhæfðar. Iðraögður grágæsa hafa
til dæmis aldrei fundist í álftum
á Reykjavíkurtjörn þótt fuglarnir
lifi þar hlið við hlið og iðraögður
toppandanna á Botnsvatni fundust
hvorki í himbrima né stokköndum
sem lifðu við hlið toppandanna.9
Svipuð hýsilsérhæfni virðist einnig
eiga sér stað hvað varðar millihýsl-
ana,18 þannig að í ferskvatni hér á
landi er tæplega að búast við öðrum
tegundum en þeim sem geta notað
vatnabobba sem millihýsil. Hinar
sniglategundirnar sem hér finnast
í ferskvatni eru það sjaldgæfar og
hafa það takmarkaða útbreiðslu að
þær virðast ekki ná að halda uppi
lífsferlum blóðagða.
Mestar líkur eru á að fá sund-
mannakláða á Íslandi þar sem jarð-
hita gætir og geta menn átt von á
slíku allan ársins hring. Um og eftir
mitt sumar má sömuleiðis eiga von
á því að fá sundmannakláða þar
sem andfuglar og vatnabobbar eru
algengir. Líklegast er að verða þess
var í grunnum vötnum sem hitna
það mikið að sumarlagi að fólk tek-
ur til við að vaða þar eða baða. Alla-
jafna eru vötn á Íslandi samt of köld
til þess að fólk haldist þar við. Það
gæti samt breyst í framtíðinni, og
sundmannakláði aukist, rætist spár
um hlýnun loftslags.
Fólk er hvatt til að útsetja sig
ekki fyrir sundlirfum fuglablóðagða.
Þeir sem sýna ónæmisviðbrögð sitja
uppi með slæman kláða og það eitt
og sér er oftast mjög óþægilegt. Hitt
er þó talið alvarlegra – þegar engin
útbrot myndast – því þá hafa lirf-
urnar komist inn í líkamann þar
sem þær drepast samt fljótlega án
þess að ná fullum þroska. Einkum
á þetta við um nasaögður því þær
sækja í taugavefinn sem þær éta sér
til vaxtar og viðurværis. Tilraunir
með mýs hafa sýnt að sumar lirfurn-
ar geta lifað í taugakerfinu í marga
daga og jafnvel vikum saman áður
en þær drepast. Flökkustig iðraagða
sem ekki tekst að stöðva í húðinni
eru aftur á móti taldar valda alvar-
legustu einkennunum í lungum
spendýra.
Miklar framfarir hafa orðið í
rannsóknum á fuglablóðögðum á
allra síðustu árum og munar þar
hvað mest um athuganir sem gerð-
ar eru með sameindalíffræðilegum
aðferðum. Vonir standa til að hægt
verði að halda slíkum athugunum
áfram á næstu árum og styttist þá
vonandi í að blóðögðufána Íslands
geti talist sæmilega þekkt.
Summary
Bird schistosomes and
swimmer’s itch
Swimmer’s itch is a skin disease caused
by swimming larvae (ocellata furcocer-
cariae) of bird schistosomes that pene-
trate through the skin of humans who
have been wading or swimming in wa-
ter where the larvae occur. If the immu-
nosystem recognizes the cercariae, a
maculopapular eruption forms where
the larvae penetrated the skin. The skin
reaction indicates that the larvae has
been captured and is subsequently be-
ing destroyed. Experiments have shown
that during the first exposure bird schis-
tosome larvae can penetrate mammali-
an skin and develop to schistosomulae
that temporarily survive (hours, days
and even weeks) in mammalian tissues.
Limited information is available about
the diseases that the schistosomulae are
able to cause during their migration
within the human body.
Although the first suspected case
dates back to 1925 swimmer’s itch was
not confirmed in Iceland until 1997
when hundreds of children got maculo-
papular eruptions on the legs after wad-
ing in a pond in the Family Park of
Reykjavík. Later, swimmer’s itch was
also confirmed in the thermally heated
area of Landmannalaugar and in the
shallow, oligotrophic lake Botnsvatn,
where humans start wading or bathing
during prolonged sunshine periods in
summer.
Ocellata fucrocercariae have exclu-
sively been detected in the freshwater
snail Radix peregra in Iceland. Adult bird
schistosomes, however, have been
found in four anseriform birds, whoop-
er swan Cygnus cygnus, grey-lag goose
Anser anser, mallard Anas platyrhynchos
and merganser Mergus serrator.
So far, eight species of bird schisto-
somes are known to occur in Iceland.
One of the species has exclusively been
detected in its larval stage but seven
have been found as adults. The ITS se-
quences of all the eight species have al-
ready been identified. Five species be-
long to the genus Trichobilharzia, one is
the nasal schistosome T. regenti, living
as adult in the nasal cavity; four are
visceral species found in the wall of the
large intestine. One of the visceral spe-
cies is T. franki, the remaining three
species are yet undescribed. The sixth
species is Allobilharzia visceralis, a vis-
ceral schistosome that is supposed to
infect whooper swans in the wintering
areas abroad. The seventh species be-
long to the genus Dendritobilharzia and
has exclusively been detected in the
non-migrating grey-lag goose popula-
tion in the Reykjavík area. Finally, the
eighth species is the larvae isolated
from R. peregra in Óslandstjörn that has
such a unique ITS sequence that it is
considered to belong to a new genus of
bird schistosomes.
79 1-4#loka.indd 134 4/14/10 8:52:19 PM