Gripla - 20.12.2007, Síða 178

GRIPLA
miðju en ekki á jöðrum þess. Allt sem menn eru og allt sem menn vinna eru
gjafir Guðs. Og ein gjafa Guðs er skáldskapurinn eða skáldskapargáfan. Eins
og aðrar gjafir skyldu menn nota hana sem þakklætisfórn til gjafarans og nota
hana Guði til dýrðar. Frægt er að tónskáldið Bach merkti öll verk sín með
skammstöfuninni S.D.G. eða soli Deo gloria. Hið sama sjáum við hjá Hall-
grími t.d. í upphafi Passíusálmanna þar sem hann biður þess að allt fyrirtækið
megi verða til dýrðar Guði! Og til þess að geta unnið svo að það verði Guði til
dýrðar einsetur skáldið sér að tileinka sér allan þann lærdóm sem því var unnt
bæði í mælskufræði og guðfræði.
Og það er varla hægt að segja að annað hafi yfirhöndina guðfræðin eða
mælskufræðin heldur kallast hvorttveggja á, án þess að um nokkra mótsögn sé
að ræða. Trúað skáld — að ég ekki segi trúarskáld — sem hafði til þess að-
stöðu og lærdóm hlaut að hagnýta sér á allan hugsanlegan hátt reglur mælsku-
fræðinnar þegar það vildi koma kristnum boðskap á framfæri. Sami er skapari
mælskufræði og skáldskaparlistar og því hlýtur sá sem hlotið hefur þá list að
gjöf að nota aðrar gjafir skaparans til þess að geta nýtt þá list til hins ýtrasta.
Verk skáldsins er að gefa Guði aftur það sem það hafði áður þegið.
Að ganga út frá því að heimurinn myndaði eina heild og lyti ákveðinni
reglu (sjá t.d. bls. 48 o. áfr.) var einkenni barokktímans. Og þessi heildarhugs-
un byggist á kristnum arfi miðaldanna og er í raun meginuppistaðan í kristinni
hugsun frá því á dögum fornkirkjunnar. Þá mótaðist kristin sköpunartrú en
hún gengur út á það að heimurinn allur sé verk hins góða skapara og beri verki
hans vitni. Í öllum kveðskap sínum vinnur Hallgrímur út frá þessari heildarsýn
eða forsendu. Guðfræðilega má orða þá forsendu þannig að mannkynið standi
Guði skyldugt um allt sitt líf — standi m.ö.o. undir kröfu Guðs eða lögmáli
Guðs sem dæmir manninn sekan — en mæti á hinn bóginn tilboði Guðs um
fyrirgefningu syndanna. Ég bendi í þessu sambandi sérstaklega á umræðuna
um sálm Hallgríms Um dauðans óvissan tíma á bls. 301-302 í kafla sem heitir
„Hinn trúarlegi barokktexti“. Þar er merking sálmsins skýrð á mjög knappan
en um leið á mjög skýran hátt og sýnt fram á hvað það sé sem geri textann að
barokktexta, er greini hann þá frá nútíma eða módernískum texta. Um greinar-
muninn segir að módernískur texti næmi staðar þar sem botninum væri náð og
birtist í hinni svartsýnu, trúlausu lífssýn sem doktorsefni nefnir lífssýnina í
fyrri hluta kvæðisins og kannski orðast best í hendingunni „ég hef þar og til
unnið / aftur að verða mold.“ í 7. versi sálmsins. Hallgrímur hins vegar nemur
þarna ekki staðar heldur verða skil í kvæðinu með 8. versi og Guð kemur til
sögunnar.
Ég leyfi mér að spyrja: Er Guð fjarri í fyrri hluta sálmsins svo að hann er
176